Teodor Herzl był popularnym dziennikarzem wiedeńskim, żyjącym na przełomie XIX i XX w. W swoim krótkim, 44-letnim życiu napisał 16 dramatów teatralnych, 5 zbiorów reportaży, ale do historii przeszedł jako autor dwóch dzieł syjonistycznych: „Państwo Żydowskie” oraz „Stara nowa ziemia”. Dzięki nim został uznany za głównego ideologa syjonizmu, czyli ruchu dążącego do odtworzenia żydowskiej siedziby narodowej na terenach starożytnego Izraela.
Życiorys
Herzl urodził się w 1860 roku, w dobrze sytuowanej, świeckiej rodzinie żydowskiej w Budapeszcie. W jego domu mówiło się po niemiecku. Teodor w młodości był pod silnym wpływem ojca, którego otaczał czcią i miłością. Do końca swojego życia, przed każdą wielką i ważną decyzją, udawał się na jego grób, jak gdyby pragnął zasięgnąć jego rady.
Początkowo Herzl wykazywał silne tendencje germanofilskie, uważając Niemców za prawdziwy Kulturvolk. Podczas studiów prawniczych na uniwersytecie wiedeńskim został nawet członkiem nacjonalistycznego burszenszaftu Albia. Dopiero później zrezygnował z członkostwa w tej organizacji sprzeciwiając się panującemu tam antysemityzmowi.
Po ukończeniu studiów Herzl poświęcił się dziennikarstwu. W latach 1891–1895 pracował jako korespondent „Neue Freie Presse” w Paryżu, wyjeżdżał też do Londynu i Istambułu. Po kilku latach został redaktorem literackim pisma. Pisał również komedie i dramaty, które wystawiano na wiedeńskich scenach teatralnych. Był wtedy u szczytu powodzenia.
Jak pisał jeden z jego znajomych: „Był czarująco piękny, dowcipny, ujmująco dostojny i wytworny, o zniewalających formach obejścia, — nic dziwnego, że wszystkie drzwi roztwierały się przed nim, że składano mu hołdy, niby królewiczowi”.
Sprawa Dreyfusa a „Państwo żydowskie”
W 1895 roku relacjonował proces Dreyfusa. Ten francuski oficer, wyznania mojżeszowego został oskarżony o szpiegostwo na rzecz Niemiec.
Podczas procesu przez całą Francję, a następnie Europę, przetoczyła się fala wystąpień antyżydowskich.
Herzl obserwując wydarzenia towarzyszące procesowi, doszedł do wniosku, że asymilacja nie rozwiąże problemu Żydów i że konieczne jest powstanie państwa żydowskiego.
Swoje poglądy i postulat utworzenia państwa żydowskiego w Palestynie zawarł w wydanym w 1896 r. dziele; „Der Judenstaat” (Państwo żydowskie).
Praca ta została dobrze przyjęta przez wielu europejskich Żydów. Zwłaszcza wśród tych którzy popierali żydowską emigrację do tureckiej wówczas Palestyny.
Były to grupy skupione wokół organizacji Miłośników Syjonu, którzy jednak nie wiązali takiego osadnictwa z próbą utworzenia państwa żydowskiego.
Książka Herzla -„Państwo żydowskie”
Lider ruchu syjonistycznego
Teodor Herzl zrozumiał, że aby powstało państwo żydowskie, należy wcześniej zorganizować ruch syjonistyczny. Pod jego wpływem, w 1897 roku odbył się w Bazylei Pierwszy Kongres Syjonistyczny. Uczestniczyło w nim 200 delegatów pochodzących z siedemnastu różnych państw.
Po długich dyskusjach zatwierdzili oni „program bazylejski” żądający „utworzenia prawem powszechnym chronionej siedziby w Palestynie”. Powstała wówczas Światowa Organizacja Syjonistyczna w celu organizacji i wsparcia akcji osiedleńczej w Palestynie. Aby umożliwić działania tej organizacji, na wniosek Herzla, dwa lata później powstał Żydowski Trust Kolonialny. Bank z siedzibą w Londynie, który miał finansować tę akcję.
Od 1897 r. Herzl został redaktorem czasopisma „Die Welt”. Propagował w nim tzw. polityczny syjonizm, oparty przede wszystkim na działaniach dyplomatycznych. Choć negocjacje prowadzone przez niego z mężami stanu, finansistami, monarchami nie dały bezpośrednich wyników, to przyczyniły się do uznania ruchu syjonistycznego za siłę polityczną. Herzl pozyskał dla syjonizmu wielu zwolenników wśród działaczy żydowskich, zwłaszcza w środkowowschodniej Europie, tworząc w ten sposób podstawy jego rozwoju jako ruchu masowego.
Wizja państwa żydowskiego
W 1901 r. Teodor Herzl ukończył i opublikował nowelę Stare-nowe państwo. Opisał w niej swoje wyobrażenia o kształcie przyszłego państwa żydowskiego. Herzl nie opowiadał się za krzewieniem w nim ortodoksyjnego judaizmu, jako podtrzymującego żydowską tożsamość. Osadnicy nie musieli nawet mówić po hebrajsku. Herzl nie przewidywał także żadnego konfliktu z Arabami – przeciwnie, zakładał iż skorzystają oni na rozwoju technologicznym, jaki miał pojawić się wraz z żydowskimi kolonizatorami.
Wielkie zaangażowanie się Herzla w sprawy syjonizmu, odbiło się na jego sytuacji rodzinnej. Doszło do separacji z żoną, a jego troje dzieci wychowywało się właściwie pozbawione ojca. Pogorszyło się także jego zdrowie. Ostatecznie zmarł młodo, w 1904 r. na skutek choroby serca. Został pochowany w Wiedniu. Jego życzeniem było jednak, aby jego ciało spoczęło w Izraelu, kiedy będzie to możliwe.
Grób Teodora Herzla
Muzeum Syjonizmu na Górze Herzla
Po powstaniu państwa Izrael, w sierpniu 1949 r. ekshumowano jego szczątki i przewieziono do Jerozolimy. Spoczęły one na cmentarzu na Wzgórzu Herzla. Grób ten otoczony jest grobami polityków zasłużonych dla Izraela. Obok znajduje się również cmentarz wojskowy, gdzie spoczywają żołnierze polegli w obronie Izraela. Na wzgórzu tym umieszczono również niewielkie Muzeum Syjonizmu. Uznano bowiem, że syjonizm, niezależnie od jego przemian, zawsze będzie napełniony duchem Herzla.
Stanisław Szuro, 17.08.2023r.