Muzeum Rockefellera, najstarsze muzeum archeologiczne w Jerozolimie. Znajduje się ono w pięknym widokowo miejscu, w pobliżu starych murów obronnych miasta. Posiada wspaniałą kolekcję znalezisk archeologicznych pochodzących z terenu dzisiejszego Izraela, z których najstarsze przedmioty mają 4000 lat.
Muzeum Rockefellera wznosi się na szczycie wzgórza Karm el-Sheikh, od strony którego w 1099 r. krzyżowcy poprowadzili zwycięski atak na Jerozolimę. Jego nazwa jest wiele późniejsza i pochodzi od wielkiego muftiego Jerozolimy, Muhammada al-Haliliego, który sprawował ten urząd w XVIII wieku. W 1711 wybudował on na wzgórzu swoją rezydencję, która stoi tu do dziś na zachód od budynku muzealnego.
Gdy w 1906 r. rodzina al-Halili ogłosiła chęć sprzedaży tej działki, zainteresował się nią Żydowski Fundusz Narodowy. Planowano wówczas wybudowanie w tym miejscu żydowskiej szkoły rzemiosła artystycznego. Negocjacje się jednak nie powiodły. Dopiero w 1930 r. teren ten zakupiły brytyjskie władze administracyjne Jerozolimy i przekazały go pod budowę muzeum.
Samą ideę wybudowania muzeum archeologicznego w Jerozolimie zawdzięczamy wybitnemu amerykańskiemu egiptologowi, Jamesowi Henry’emu Breastedowi (1865-1935). Ten założyciel Instytutu Orientalnego przy Uniwersytecie w Chicago przebywał w latach dwudziestych XX w. w Egipcie. Jego wyprawa była wówczas sfinansowana przez Johna D. Rockefellera Juniora (1874-1960). Ten multimiliarder i równocześnie wielki filantrop żydowskiego pochodzenia, zaproponował w 1925 r. sfinansowanie muzeum archeologicznego w Kairze. Oferty jednak nie przyjęto, gdyż miasto posiadało już obietnicę funduszy z Londynu. Wówczas J. Breasted zainteresował Rockefellera Jerozolimą, w której jak uważał również powinno stanąć takie muzeum.
Rockefeller zaakceptował pomysł i obiecał przekazać na ten cel, gigantyczną na ówczesne czasy sumę dwóch milionów dolarów. Breasted przekonał do tej inwestycji lorda Herberta Plumera (1857-1932), brytyjskiego Wysokiego Komisarza Palestyny. Ten zaś podjął się przeprowadzenia budowy obiektu.
W 1930 r. ruszyły prace budowlane na zakupionej przez administrację brytyjską działce. Oryginalny projekt wykonał Austen Harrison (1891-1976), główny architekt w Departamencie Robót Publicznych administracji brytyjskiej.
Bryła budynku łączy nowoczesność lat trzydziestych XX wieku z elementami stylu orientalnego i architekturą średniowieczną. Harrison powiedział kiedyś, że architektura jest „rzeźbieniem przestrzeni”, i to muzeum jest tego dobrym świadectwem. Przy projektowaniu budynku Harrison współpracował z rzeźbiarzem Erykiem Gillem (1882-1840), którego płaskorzeźby ozdabiają wewnętrzny dziedziniec muzeum.
Otwarte w 1938 r. muzeum wystawiało efektowną kolekcję wykopalisk, uporządkowanych chronologicznie. Najważniejsze eksponaty pochodziły z wykopalisk przeprowadzonych w latach dwudziestych i trzydziestych XX w. na terenach dzisiejszego Izraela: w Jerozolimie, Megiddo, Aszkelonie, Samarii i Jerychu. W latach czterdziestych trafiły tu także niektóre zwoje odkryte w Qumran.
W latach 1948-1967 muzeum znajdowało się na terenach należących do Jordanii. Początkowo pod zarządem międzynarodowym zostało upaństwowione przez króla w 1966 r. Wtedy też część kolekcji przeniesiono do muzeum archeologicznego w Ammanie, gdzie znajduje się do dnia dzisiejszego.
Po wojnie sześciodniowej, w 1967 r. muzeum przeszło pod kontrolę Izraela. Przemianowano je wówczas oficjalnie na „Muzeum Rockefellera”, pod którą to tradycyjną, ale nieoficjalną nazwą było powszechnie znane. Dziś administruje nim Muzeum Izraela i Urząd Starożytności Izraela, który utrzymuje w budynku swoje główne biura.
Należy podkreślić, że pomimo nacjonalizacji kolekcji, zgodnie z wolą fundatora, muzeum nie pobiera opłat za zwiedzanie. Tak więc każdy, niezależnie od zasobności portfela może zapoznać się z jego bogatą kolekcją.
Stanisław Szuro, 11.01.2024r.
