Będąc w Izraelu, szczególnie w Jerozolimie, możemy zobaczyć różnorodnie ubranych ludzi. Większość populacji stanowią Żydzi, więc często widzimy brodatych mężczyzn w jarmułkach czy kapeluszach na głowach, kobiety w spódnicach za kolana. Są też Arabowie chodzący w tradycyjnych, długich szatach dżalabijach.
Gdzieniegdzie młodzi mężczyźni i kobiety w zielonych, dopasowanych mundurach odbywający obowiązkową służbę wojskową. Krajobraz dopełniają niereligijni czy reformowani Żydzi oraz przewijające się tysiące turystów w wygodnych, kolorowych, codziennych ubraniach.
Skupmy się na Żydach: aszkenazyjskich, sefardyjskich, ultraortodoksyjnych i chasydach. Mężczyźni, których znacznie częściej możemy zaobserwować na ulicach Jerozolimy, są zazwyczaj ubrani w białe koszule oraz garnitury lub/i chałaty (luźne, długie za kolana wierzchnie nakrycie przypominające płaszcz).
Kolor: czarny – jako znak powagi, pokory oraz żałoby po zburzeniu Świątyni Jerozolimskiej. Większość Żydów posiada chałat codzienny oraz odświętny (na szabat czy inne święta) – złoty, w pasy, szyty z drogich materiałów jak atłas czy jedwab.
Spod marynarek wystają często białe frędzle, niczym sznurki – część po lewej, część po prawej stronie. Są to cicit lub cyces i stanowią część prostokątnego bezrękawnika zakładanego pod koszulę. Mają one przypominać o przestrzeganiu 613 Boskich przykazań: 365 zakazów i 248 nakazów. Zaś w liczbie zawiązanych na nich supłów zapisane jest imię Boga.
Inna część „garderoby” zawierającej te frędzle, to talit lub tałes – rodzaj szala zakładanego na głowę i/lub na ramiona podczas modlitwy. Jego biały kolor nawiązuje do najwyższego stanu czystości, w jakim powinno się przystąpić do modlitwy. Czarne, szare pasy przypominają o ludzkiej słabości, która często nie pozwala dostąpić do anielskiej bieli.
Na głowach, już u najmłodszych chłopców, zobaczymy jarmułkę, zwaną także kipą czy mycką. To mała, okrągła czapeczka zakrywająca tylko ciemię- wierzch głowy. By nie spadła z głowy, często przypięta klipsem czy spinką do włosów. Wykonana z sukna, aksamitu, czasem ręcznie tkana. Najczęściej czarna, odświętna może być biała, zaś wielokolorowe z gwiazdą Dawida lub z różnymi postaciami bajkowymi czy akcentami filmowymi – zrobione i kupowane głównie przez turystów. Noszący jarmułkę Żyd wyraża szacunek, podkreśla stałą obecność Boga – jedynego Stwórcy.
Co ciekawe, nie ma przepisów biblijnych czy talmudycznych (zapis tradycji ustnej judaizmu), które by regulowały zasady czy obowiązek noszenia jarmułki. Zwyczaju jej noszenia można by się doszukiwać w tradycji sięgającej starożytności w basenie Morza Śródziemnego, gdzie nakrycie głowy było znakiem szacunku i posłuszeństwa woli kogoś ważniejszego. Innym szlakiem historycznym jest średniowieczny nakaz stałego nakrycia głowy przez Żydów celem odróżnienia od pozostałej części społeczeństwa.
Zwieńczeniem męskiego stroju jest kapelusz – klasyczny, czarny składający się z prostego ronda i wypukłego, półkolistego denka.
Odświętnym nakryciem głowy (oczywiście kipa pozostaje na swoim miejscu, nawet pod kapeluszem) bywa sztrajmel, zwany także lub po prostu lisiurą – futrzana czapa noszona głównie przez chasydów. Jej pochodzenie wywodzi się z odwzorowania stroju szlacheckiego w okresie staropolskim. Półkolista czasza obszyta brązowymi, futrzanymi skórkami, najczęściej trzynastoma. Do jej wytworzenia preferowane są futerka sobola, szarego lisa oraz innych małych ssaków drapieżnych z rodziny łasicowatych. Pilnie strzeżone i rodzinnie przekazywane manufaktury tych nakryć głowy można spotkać w Jerozolimie, Nowym Jorku czy Montrealu.
Znacznie krótsza część artykułu poświęcona jest „modzie” kobiecej. Nie mają one nakazu noszenia jarmułek, tałesów, frędzli cicit czy lisiur. Najczęściej spotkać je można w stonowanych, ciemnych ubraniach. Noszą spódnice za kolana, spokojne, zakrywające prawie cały korpus garsonki czy płaszcze, a na stopach płaskie, proste obuwie. Taki strój jest powszechnie spotykany u żon ortodoksyjnych i religijnych Żydów oraz ich córek.
Młodzi żydowscy chłopcy w jarmułkach i z wystającymi frędzlami – cicit
Sztrajmel/lisiura/sobolówka- uroczyste nakrycie głowy na szabat i święta
Mężczyźni: w klasycznych czarnych kapeluszach, w kipach oraz w białych modlitewnych szalach- tałesach
Żydowskie kobiety często noszą na głowie charakterystyczne turbany, peruki lub chusty
Powtarzającym się elementem bywa peruka czy chusta, która skrzętnie zakrywa włosy (bardzo rzadko i tylko w nielicznych, najbardziej skrajnych odłamach ultraortodoksyjnych kobiety golą głowy). Jest to także oznaka dla społeczeństwa, że dana kobieta jest zamężna.
Krzysztof Słapczyński, 12.07.2022r.
Chłopiec zakładający tałes podczas Bar Micwy
Mężczyzna przy Ścianie Płaczu w klasycznym czarnym kapeluszu