Każdy, kto był na koncercie muzyki arabskiej czy przedstawieniu folklorystycznym, zapewne zetknął się z jednym z dziwnych instrumentów wydających egzotyczne dźwięki. Poniżej przedstawiamy 2 z nich: ud (oud) i kanun (qanun).
UD
Ud to instrument strunowy w kształcie gruszki, podobny do lutni. W rzeczywistości słowo lutnia pochodzi od słowa Al-Ud. Funkcja i status tego instrumentu jest porównywalny do tego, który ma fortepian w muzyce zachodniej. Jest to instrument centralny, który towarzyszy śpiewakom i na którym gra wielu muzyków.
Zwykle ma 11 strun, pięć podwójnych strun i jedną pojedynczą strunę basową, ale występuje w wielu odmianach.
Ud został najprawdopodobniej sprowadzony do Europy Zachodniej przez Arabów, którzy założyli kalifat Umajjadów Al-Andalus na Półwyspie Iberyjskim, począwszy od 711 r. n.e., ale ostatecznie ud został wprowadzony do Europy Zachodniej przez templariuszy powracających z Ziemi Świętej i trubadurów z Prowansji.
Przywieziony na Wyspy Brytyjskie ud został przekształcony w okresie elżbietańskim w lutnię zachodnioeuropejską.
Kanun
Qanun jest potomkiem starej egipskiej harfy. Od X wieku odgrywa integralną rolę w muzyce arabskiej. Słowo qanun oznacza „prawo” w języku arabskim, a słowo to istnieje w języku angielskim w formie „kanon”. Ta nazwa została prawdopodobnie nadana kanunowi, ponieważ jest to instrument, który określa prawo wysokości dźwięku dla innych instrumentów i śpiewaków.
Korpus kanuna składa się z płaskiej drewnianej deski w kształcie trapezu, na której rozciągniętych jest 81 strun w grupach po trzy, z 24 strunami wiolinowymi składającymi się z trzech strun na każdą nutę.
Instrument kładzie się płasko na kolanach muzyka lub na małym stoliku. Struny Qanun są szarpane dwiema plektrami, z których każda jest przyczepiona do palca wskazującego obu dłoni.
Długi mostek po prawej stronie instrumentu spoczywa na oknach pokrytych kozią (lub rybią) skórą, które przenoszą rezonans do pudła. Po lewej stronie każdy ciąg strun przechodzi przez szereg małych mosiężnych dźwigni, które służą do wprowadzania mikrotonowych zmian w wysokości.
Ponieważ qanun zawiera tylko 8 nut na oktawę, gracz początkowo ustawia dźwignie, aby stworzyć skalę makamu początkowego. Kiedy gracz musi modulować do innej makamy, musi przełączyć kilka dźwigni w tę i z powrotem lewą ręką, podczas gry prawą ręką.
Szybką modulację można również osiągnąć, używając paznokcia lewego kciuka, aby tymczasowo podnieść strój niektórych strun.
Anna Szczypińska, 22.01.2023r.