Judaizm opiera się na Objawieniach Bożych zapisanych w księgach. Księgi te liczą wiele tomów. Autorstwo najstarszych pięciu z nich, zwanych Torą i zawierających podstawę systemu religijnego judaizmu, przypisywane jest niekiedy prorokowi Mojżeszowi. Stąd religia ta nazywana jest również religią mojżeszową.
Tora, czyli pierwsze pięć ksiąg Biblii Hebrajskiej, to również pierwsze księgi Biblii Chrześcijańskiej. Składają się na nie Księgi: Rodzaju, Wyjścia, Kapłańska, Liczb oraz Powtórzonego Prawa. Żydzi przez wieki uważali, że zawierają one treści objawione przez Boga prorokowi Mojżeszowi. Wierzyli również, że ich treść została spisana przez samego proroka.
Dziś uczeni, nie podważając znaczenia objawień, które otrzymał Mojżesz, inaczej widzą powstanie Tory. Przyjmuje się, że jej dzisiejsza wersja powstała w VI wieku p.n.e. poprzez połączenie w jedną całość kilku wcześniejszych tekstów napisanych przez czterech lub nawet pięciu autorów.
Treścią Tory jest powstanie świata oraz losy narodu żydowskiego od czasów proroka Abrahama aż do powrotu z Egiptu do ziemi Kanaan. Jednak dla każdego Żyda najważniejszym jest to, że księgi Pięcioksięgu Mojżeszowego zawierają podstawowe zasady judaizmu. Począwszy od Dziesięciu Przykazań, sposobu sprawowania kultu i obchodzenia świąt, aż po szczegółowe zasady odżywiania się i ubioru.
Tora stanowi samo centrum życia żydowskiego
W czasie modlitw zbiorowych w synagodze odczytuje się z niej kolejne fragmenty, co tydzień inne, i w ten sposób cały tekst jest publicznie recytowany w ciągu każdego roku.
We wszystkich synagogach przechowuje się co najmniej jeden egzemplarz Tory. Jest on spisany ręcznie na pergaminie wykonanym z jagnięcej skóry. Tekst podzielony jest na strony, z których każda liczy 42 linijki, a następnie sklejony w długi zwój, zwinięty na dwóch drewnianych wałkach. Całość umieszczana jest w ozdobnych futerałach wykonanych z drewna lub metalu. Przechowuje się Torę w specjalnych szafach, zwanych Aron ha-kodesz.
Aron ha-kodesz w synagodze sefardyjskiej w Jerozolimie
Bima – podwyższenie do odczytywania tekstów liturgicznych w synagodze
Torę uzupełniają dalsze, 24 księgi, powstałe również pod natchnieniem Bożym. Te dzielą się na dwie grupy: księgi Proroków (Newiim) oraz Pisma (Ketuwim). W sumie 5 ksiąg Tory, 13 Proroków i 11 Pism, tworzą Biblię Hebrajską (Tanach), tożsamą z chrześcijańskim Starym Testamentem.
Ścisłe przestrzeganie wielu nakazów zapisanych w Torze stało się niemożliwe po zburzeniu Świątyni jerozolimskiej przez wojska rzymskie w 70 roku. Nasiliła się wówczas liczba komentarzy ustnych do ksiąg biblijnych. Zawierały pouczenia, wskazówki i instrukcje, stosowne do zmian, dokonujących się w życiu Żydów.
Talmud
Już w II w. w środowiskach rabinistycznych uznano, że konieczne jest uporządkowania tego bogatego dorobku. Ostatecznie około 200 roku powstała Miszna, czyli kodyfikacja żydowskiego prawa religijnego w nowych warunkach.
Od chwili powstania Miszna była przedmiotem dalszych badań i dyskusji. Dominowały w nich dwa ośrodki, akademie judaistyczne w Palestynie oraz na terenie dawnej Babilonii. Powstałe wówczas komentarze do Miszny zwane Gemarą zamknięto ostatecznie na początku VI wieku w dwóch zbiorach. Dzieła te w połączeniu z Miszną nazywamy talmudem.
Przy czym, ponieważ komentarze powstawały w dwóch niezależnych ośrodkach, to dysponujemy talmudem palestyńskim oraz talmudem babilońskim. Ten drugi jest przy tym bardziej obszerny i szczegółowy. Oba jednak posiadają taki sam układ treści.
Zarówno talmud babiloński jak i palestyński składają się z sześciu części, zwanych porządkami. Oto one:
- Zeraim (Nasiona) obejmujący zasady uprawy roli ale zawierający także zasady liturgii i służby bożej.
- Moed (Święto) omawia przepisy i rozporządzenia dotyczące żydowskich świąt.
- Naszim (Kobiety) zawiera prawo małżeńskie i rozwodowe.
- Nezikin (Szkody) reguluje odpowiedzialność karną i cywilną.
- Kadaszim (Świętości) zawiera przepisy o uboju rytualnym i przygotowywaniu posiłków.
- Toharot (Rzeczy czyste) wyjaśnia obrzędy oczyszczenia oraz zasady czystości rytualnej.
Talmud i Biblia Hebrajska podstawą judaizmu
Należy podkreślić, że od VI wieku Talmud wraz z Biblią Hebrajską stał się podstawą judaizmu. Wprawdzie nie powstał w ramach objawienia Bożego, jednak jego fragmenty, podobnie jak w przypadku Tory, są odczytywane w czasie nabożeństw w synagogach. Tak więc zalicza się go do kanonu ksiąg liturgicznych religii mojżeszowej.
Tora
Zwoje Tory niesione uroczyście
Co ciekawe, nie wszyscy Żydzi przyjęli komentarze Talmudu. Część z nich odrzucała je, uważając, że należy żyć w zgodzie z dawnymi prawami, jeszcze z czasów istnienia Świątyni Jerozolimskiej. W VIII wieku stanął na ich czele Anan ben Dawid, uczony z Babilonii. Na podstawie jego nauk ukonstytuował się ruch, zwany karaimizmem. Jeszcze na początku XX wieku można było spotkać karaimów w Jerozolimie, gdzie gromadzili się co szabat we własnej kenesie, czyli domu modlitwy.
Stanisław Szuro, 11.11.2022r.