Safed jest najwyżej położonym miastem na terenie Izraela. Leży w Górnej Galilei na wysokości około 850 m. n.p.m. W XVII wieku stało się centrum żydowskiego mistycyzmu, przez co uznawane jest za jedno z czterech świętych miast judaizmu (obok Jerozolimy, Tyberiady i Hebronu).
Historia miasta
Początki Safedu wiążą się z wybuchem antyrzymskiego powstania w 66 r. Żydzi zbudowali tu wówczas twierdzę broniąca Galilei. Po zdobyciu jej przez legiony dowodzone przez Wespazjana, została obsadzona przez garnizon rzymski. Przy twierdzy rozwinęło się niewielkie miasto, które trwa tu po dzień dzisiejszy.
Szerzej o Safed usłyszano po raz pierwszy w II i III wieku. Wtedy, po zburzeniu przez cesarza Hadriana Jerozolimy, znalazło tu schronienie i możliwości pisania komentarzy do Tory, wielu teologów żydowskich. Wśród nich przebywał również uczeń rabbiego Akiwy, Szymon bar Jochaj, którego pochowano na pobliskiej górze Meron.
Ze względów strategicznych, w miejscu starożytnej twierdzy, nowe fortyfikacje wznieśli krzyżowcy w 1102 roku. U jej stóp rozbudowali miasto, w którym zamieszkało wielu Żydów. Twierdza upadła dopiero w 1266 roku. Zdobywcy wymordowali wówczas obrońców oraz wielu mieszczan, a ich miejsce zajęli muzułmańscy zdobywcy.
Po raz kolejny w Safed zaczęli się osiedlać Żydzi w XVI wieku. Miasto to było od 1517 r. w granicach państwa tureckiego, przyjaźnie nastawionego do żydowskich imigrantów. Tych zaś pojawiło się w świecie wielu po wygnaniu Żydów z Półwyspu Iberyjskiego. Do Safed przybywali zwłaszcza kabaliści żydowscy.
Czym jest kabała?
Warto tu w kilku słowach przypomnieć czym jest kabała dla wyznawców judaizmu. Jest ona formą żydowskiej mistyki. Jej nazwa związana jest z mistycznymi przeżyciami świątobliwych mężów. Ich wizje i nadnaturalne przeżycia odsłaniały im tajemną wiedzę dającą moc sprawiania cudów. Wiedzę tę mogli przekazywać jedynie nielicznym, wybranym uczniom. To właśnie tą tajemną wiedzę określano zazwyczaj słowem kabała. Wiedza ta objaśnia w jaki sposób Bóg obecny jest w świecie i umożliwia na pozazmysłowy, bezpośredni kontakt z Nim.
Charakterystyczna jest tu koncepcja tzw. sefirów. Są to atrybuty, moce stwórcze, niepojętego Boga. Sefiry wyłaniają się z Boga i przy ich pomocy dokonuje on dzieła stworzenia, a później utrzymuje istnienie świata.
Wiedza o sefirach zawarta jest w Torze, gdzie ukrywa się pod różnorodnymi symbolami i matematycznymi proporcjami. Ponieważ literom hebrajskim można przyporządkować wartości liczbowe to interpretacja tych liczb otwiera nowe możliwości interpretacji świętych tekstów.
Nauki kabalistów rozwinęły się w XIII wieku na Półwyspie Iberyjskim. Tam wówczas powstało najważniejsze dzieło kabalistyczne: „Księga Blasku” [Sefer ha-Zohar]. Napisał je Mojżesz z Leonu, ale najważniejsze treści przypisał żyjącemu w II wieku Szymonowi bar Jochajowi.
To właśnie bliskość grobu Szymona bar Jochaja przyciągnęła do Safed wielkich kabalistów w XVI stuleciu. Józef Karo, Izaak Luria i Mojżesz Kordowero. Dzięki temu powstał tu tak silny ośrodek myśli judaistycznej, że w 1577 r. powstała tu drukarnia, pierwsza na Bliskim Wschodzie.
Safed dziś
Do dziś w Safed pozostało niewiele zabytków z dawnych lat. Zniszczeń dokonały, stosunkowo częste na tym terenie trzęsienia ziemi. Również działania wojenne nie omijały tego miasta. W XVII i XIX wieku niszczyli je zbuntowani przeciw Turkom Druzowie. W XX wieku, w 1948 roku doszło tu do walk pomiędzy siłami arabskimi i żydowskimi. Szczególnie krwawy był atak sił żydowskich na przygotowujące się do ofensywy siły arabskie, trwający od 6 do 10 maja, który doprowadził do opanowania Safed przez Izraelczyków.
Dziś będąc w Safed warto wspiąć się na górujące nad miastem wzgórze. Stąd bowiem rozciągają się piękne widoki na panoramę Górnej Galilei. Tu również można obejrzeć ruiny zamku z czasów krzyżowców. Zainteresowani historią miasta mogą odwiedzić leżące poniżej zabytki związane z wojną o niepodległość Izraela. Mogą również odwiedzić dawne synagogi.
Panorama Górnej Galilei widziana z Safed
Ruiny zamku krzyżowców
Synagoga Józefa Karo
Tablica informująca o walkach o Safed w 1948r.
Większość turystów przyciąga tu jednak dzielnica artystów, która powstała w dawnej dzielnicy muzułmańskiej. W niewielkich arabskich domkach znajdują się liczne galerie sztuki oferujące pamiątki tworzone przez lokalnych artystów. W dawnym meczecie urządzono Galerię Miejską, w której organizowane są cykliczne wystawy lokalnych artystów. Co roku, w sierpniu odbywa się też w Safed festiwal muzyki klezmerskiej, który przyciąga licznych widzów.
Stanisław Szuro, 21.02.2024r.
