Menachem Begin – dowódca podziemia, parlamentarzysta i szósty premier państwa Izrael – urodził się w Brześciu Litewskim w Polsce w 1913 roku. Od najmłodszych lat zapalony syjonista, w wieku 16 lat wstąpił do ruchu młodzieżowego Betar.
W połowie lat trzydziestych Begin uzyskał tytuł prawnika. W 1938 r. został szefem Betar Polska, 70-tysięcznej organizacji, która była częścią ruchu narodowego założonego przez Żabotyńskiego. Początkowo koncentrował się na wyszkoleniu wojskowym, przewidując konieczność obrony polskich Żydów.
W momencie wybuchu II wojny światowej uciekł do Wilna, został aresztowany w 1940 roku przez NKWD (prekursora KGB) i skazany na osiem lat łagru na Syberii. W 1941 r. został zwolniony ze względu na obywatelstwo polskie i wstąpił do Wolnej Armii Polskiej, która w 1943 r. przedostała się na Bliski Wschód.
Nawiązując kontakt z uśpioną podziemną organizacją ruchu narodowego – Irgun Tzeva’i Le’umi (Etzel) – Begin przystąpił do jej rewitalizacji. W 1944 r., kiedy rozmiar Holokaustu stał się oczywisty, Etzel oderwał się od głównego nurtu syjonistycznej polityki powściągliwości. Pod przywództwem Begina tempo i zakres wyzwań Etzela wobec rządów brytyjskich wzrosły, a po wojnie zarządził on wiele operacji Etzela, w tym ucieczkę z więzienia Akko i zniszczenie centralnych biur brytyjskiej administracji w hotelu King David w Jerozolimie.
Rosnąca bojowość operacji Etzela doprowadziła Begina do konfliktu z głównym nurtem strategii syjonistycznej Ben Guriona – powodując rozłam ideologiczno-polityczny i osobistą urazę między dwoma przywódcami, która trwała przez wiele lat. Po utworzeniu Sił Obronnych Izraela (IDF) przez Rząd Tymczasowy w czerwcu 1948 r., dwie dysydenckie organizacje wojskowe (Etzel i Lehi) zostały rozwiązane, a ich członkowie wchłonięci do IDF.
Menachem Begin zwrócił się ku polityce parlamentarnej, zakładając partię Herut, która opierała się na ideologii politycznej jego mentora Ze’eva Jabotinsky’ego. Jako członek Knesetu zdominował opozycję polityczną wobec hegemonii rządzącej Partii Pracy w pierwszych trzech dekadach niepodległego Izraela.
Podczas swoich lat jako przywódca prawicowej opozycji, Begin, utalentowany i charyzmatyczny mówca, wyrażał swoją dezaprobatę dla polityki rządu nie tylko w parlamencie, ale także podczas publicznych demonstracji. W latach 50-tych przewodził ruchowi przeciwko układowi reparacyjnemu z RFN, a po kampanii na Synaju w 1956 r. – opozycji przeciwko wycofaniu się z Synaju. W 1965 roku Begin połączył swoją partię Herut z partią liberalną. Połączenie to posłużyło jako fundament przyszłej partii Likud.
Dwa lata później kryzys poprzedzający wojnę sześciodniową w 1967 r. doprowadził do powstania rządu jedności narodowej, którego członkiem został Begin. Przez prawie trzy lata był członkiem ciała decyzyjnego, dopóki nieporozumienie w sprawie amerykańskiej inicjatywy pokojowej (plan Rogersa) skłoniło go do rezygnacji.
W wyborach w 1977 r. partia Likud uzyskała 43 mandaty w Knesecie, w porównaniu z 32 mandatami w Partii Pracy. Menachem Begin został premierem, pełniąc tę funkcję przez sześć i pół roku – od wiosny 1977 do jesieni 1983. Jego styl przywództwa – z bardziej formalnym ubiorem i naciskiem na ceremonialne aspekty rządzenia – znacznie różnił się od podejścia „otwartej koszuli” jego poprzedników.
Jeśli chodzi o sprawy wewnętrzne, Begin zmienił priorytety, przeznaczając więcej środków krajowych na programy rozwojowe, takie jak Projekt Odnowy, który był odpowiedzialny za odbudowę zagrożonych dzielnic i miast rozwoju. Po trzydziestu latach rządów Partii Pracy jego partia dążyła również, choć bez powodzenia, do złagodzenia centralizacji i liberalizacji gospodarki.
Zintensyfikował też narodową kampanię na rzecz prawa do repatriacji Żydów radzieckich w Izraelu i wydał rozkaz ewakuacji etiopskiej społeczności żydowskiej, co nastąpiło dopiero kilka lat później.
Największym osiągnięciem premiera Begina było podpisanie traktatu pokojowego z Egiptem. W listopadzie 1977 roku, sześć miesięcy po tym, jak Begin został premierem, przybył do Jerozolimy prezydent Egiptu Anwar Sadat. Wizyta ta zainaugurowała dwa lata negocjacji, których kulminacją były porozumienia z Camp David, w których wezwano do wycofania się Izraela z Synaju i ustanowienia autonomii Palestyny w zamian za pokój i normalne stosunki z Egiptem.
Traktat pokojowy kończący stan wojny między dwoma krajami został podpisany w 1979 roku. Premier Begin i prezydent Sadat otrzymali za to osiągnięcie w 1978 roku Pokojową Nagrodę Nobla. Wiosną 1982 roku, pomimo powszechnych protestów w Izraelu, Begin – który przykładał dużą wagę do dokumentów prawnych – wycofał się z Synaju, w tym z miasta Jamit i innych osad żydowskich.
W 1981 r. Begin nakazał Siłom Powietrznym Izraela zniszczenie reaktora jądrowego w Osiraku w pobliżu Bagdadu w Iraku, na krótko przed tym, jak miał on zacząć działać. Mądrość tej decyzji i jej pomyślne wykonanie, potępione wówczas przez społeczność międzynarodową, stało się w pełni widoczne dziesięć lat później – w wojnie w Zatoce Perskiej w 1991 roku.
Dwukrotnie, gdy Begin był premierem, rozpoczęto działania wojskowe w odpowiedzi na ataki terrorystyczne Palestyny przeciwko obywatelom Izraela z terytorium Libanu: operację „Litani” z 1978 r. i „Operację Pokój dla Galilei” z 1982 r. Obie operacje miały na celu wyparcie OWP (Organizacji Wyzwolenia Palestyny) z południowego Libanu. Operacja z 1982 roku przerodziła się w długotrwały konflikt o skomplikowanych konsekwencjach i znacznej liczbie ofiar.
Napięcia w pracy, zły stan zdrowia i śmierć żony spowodowały, że Menachem Begin zrezygnował ze stanowiska we wrześniu 1983 r. i odszedł na emeryturę w zacisze swojego domu. Zmarł w marcu 1992 roku w wieku 79 lat.
Anna Szczypińska, 17.03.2021
Źródło: https://mfa.gov.il/mfa/aboutisrael/state/pages/menachem%20begin.aspx