Około 10 km na południe od Nazaretu, na równinach Dolnej Galilei, przyciąga uwagę samotne wzgórze z białym kościołem na szczycie. To góra Tabor, identyfikowana przez chrześcijan z miejscem Przemienienia Jezusa.
U podnóża tej wysokiej na 588 m. n.p.m. góry, od wieków krzyżowały się szlaki komunikacyjne. Z jednej strony od brzegu Morza Śródziemnego przez równinę Jezreel i dalej na północ prowadziła droga do Damaszku, nazywana w starożytności Via Maris. Od niej w kierunku południowo-wschodnim odchodził szlak do doliny Bet Sze’an.
Miejsce bitew
Łatwa komunikacja powodowała, że równiny pod górą Tabor były często miejscami większych lub mniejszych bitew. Najdawniejsza, o której wiemy opisana została w Biblii. Prorok Abraham na czele 318 ludzi dogonił tu wojska królów północy, którzy uprowadzili mieszkańców Sodomy, a wraz z nimi, jego bratanka Lota [Rdz. 14;14-20]. Po odniesionym zwycięstwie odmówił przyjęcia zwyczajowego udziału w odzyskanych łupach. Dzięki temu ówczesny król Jerozolimy i równocześnie kapłan boga El, złożył w jego intencji ofiarę z chleba i wina.
Ołtarz ofiarny zbudowano na górze Tabor, gdyż ona była miejscem kultu bogów kananejskich. Ponieważ El był uważany przez Kananejczyków za ojca bogów i boga stwórcę świata, to później chrześcijanie uznali ofiarę Melchizedecha za zapowiedź Eucharystii. Może właśnie dlatego w III wieku Orygenes, jeden z pierwszych historyków Kościoła, uznał górę Tabor za miejsce Przemienienia Chrystusa.
Miejsce pielgrzymek dla chrześcijan
W trzech ewangeliach synoptycznych; Mateusza, Marka i Łukasza opisane zostało, że Jezus udał się na szczyt góry w towarzystwie trzech Apostołów; Jana, Jakuba i Piotra. „Tam przemienił się wobec nich: twarz Jego zajaśniała jak słońce, odzienie zaś stało się białe jak światło. A oto ukazali się im Mojżesz i Eliasz rozmawiający z Nim. Wtedy Piotr rzekł do Jezusa: Panie dobrze że tu jesteśmy; jeśli chcesz, postawię tu trzy namioty: jeden dla Ciebie, jeden dla Mojżesza i jeden dla Eliasza.” [Mt 17;2-4].
Od IV stulecia góra Tabor stała się miejscem pielgrzymek dla chrześcijan. Wiemy, że w V wieku na szczycie góry stały trzy kościoły, poświęcone Jezusowi, Mojżeszowi i Eliaszowi. Sto lat później zbudowano czwartą świątynię, która była siedzibą biskupa.
Gdy w 1099 r. Ziemia Święta została opanowana przez krzyżowców, z dawnych kościołów pozostały tylko ruiny. Dlatego na szczycie góry wybudowano nowy, ufortyfikowany klasztor benedyktyński, a trochę poniżej klasztor mnichów greckich (prawosławnych).
Klasztory te opustoszały w roku 1187, po klęsce krzyżowców pod Hittin i po zdobyciu Jerozolimy przez muzułmańskie wojska dowodzone przez Saladyna. W następstwie góra została zamieniona w twierdzę arabską przez sułtana Al-Adila. Twierdza była na tyle potężna, że muzułmanie odparli w niej atak wojsk węgierskich w czasie V wyprawy krzyżowej.
W 1229 r., dzięki układom dyplomatycznym, pomiędzy sułtanem Al-Kamilem i cesarzem niemieckim Fryderykiem II, góra znowu przypadła katolikom. Tym razem osiedli tu mnisi z rycerskiego zakonu Joannitów. Nie zdążyli jednak zakończyć fortyfikowania szczytu i w 1265 r. ulegli atakowi wojsk sułtana Bajbarsa. Budowle zniszczone w trakcie ataku stały się wówczas malowniczymi ruinami.
Bazylika Przemienienia Pańskiego
W 1517 roku Palestyna przeszła pod panowanie tureckie. Za zgodą władz osmańskich w 1631 roku na górze Tabor powstał klasztor franciszkański. Turcy nie zgodzili się jednak na budowę kościoła, który mógłby być widoczny z daleka. Dlatego zakonnicy mogli wybudować tylko niewielką kaplicę. W lepszej sytuacji byli prawosławni, którzy pod koniec XIX wieku zbudowali swój kościół poniżej szczytu, a więc niewidoczny z oddali.
Kaplica św. Eliasza z XII wieku
Brama na dziedziniec – konstrukcja arabska z XIII wieku
Prawosławny kościół na górze Tabor
Resztki fortyfikacji przy kościele Przemienienia Pańskiego
Dopiero w czasie gdy Turków zastąpili Anglicy, franciszkanie mogli zbudować tu większy kościół pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego. Stojącą do dzisiaj bazylikę zbudowano w latach 1921-1924 na podstawie projektu włoskiego architekta, Antonio Berluzziego. Powstała ona na pozostałościach kościołów z V, VI i XII wieków. Co ciekawe, pod kryptą odnaleziono grotę, noszącą jeszcze ślady kultów kananejskich.
Świątynia wzorowana jest na kościele św. Szymona Słupnika z Aleppo, z północnej Syrii i oparta jest na stylu romańskim. Zbudowana z wapiennego kamienia budowla posiada trzy nawy. Kończą się one dwupoziomową przestrzenią.
Fasada główna bazyliki Przemienienia Pańskiego
Nawa główna kościoła
Witraż z pawiami w krypcie kościoła
Fasada tylna kościoła z oknem w krypcie na pierwszym planie
Na pierwszym piętrze znajduje się absyda z piękną mozaiką Przemienienia Pańskiego. Poniżej jest otwarta krypta poświęcona Jezusowi. W centralnej części krypty umieszczono skromny kamienny ołtarz. Za nim znajduje się wnęka z oknem ozdobionym kolorowym witrażem z dwoma pawiami, symbolem zarówno zmian jak i Zmartwychwstania.
Fasada kościoła jest ozdobiona dwoma wieżami dzwonnic. W ich podstawach umieszczono niewielkie kaplice: Mojżesza i Eliasza.
Ołtarz w kaplicy Eliasza
Ołtarz w kaplicy Mojżesza
Okno – detal w stylu syryjskim
Pomnik św. Franciszka przed bazyliką
Kościół ma piękne otoczenie. Nie dość, że znajduje się na szczycie samotnego wzgórza, to jeszcze wzgórze to w całości pokryte jest roślinnością. Wynika to z faktu, że w 1991 r. rząd Izraela ogłosił wzgórze rezerwatem przyrody i zaliczył je do parków narodowych.
Stanisław Szuro, 06.08.2023r.