Wiele osób przybywających do Jerozolimy jest zaskoczonych różnorodnością spotykanych tu przedstawicieli Kościołów Wschodnich. Wśród nich rzucają się w oczy Etiopczycy.
W Europie niewiele wiemy o Kościele Etiopskim, ani o jego relacjach z państwem żydowskim. Tymczasem związki Etiopczyków z Jerozolimą sięgają jeszcze starożytności.
Mnich etiopski
Pierwsze państwo etiopskie
Legenda o powstaniu pierwszego państwa etiopskiego, o nazwie Aksum, wiąże się z przybyciem do Jerozolimy królowej Saby. Jej spotkanie z królem Dawidem opisane jest w Starym Testamencie (por. 1 Krl 10,1-13; 2 Krn 9,1-12).
Według etiopskich legend królowa zapragnęła potomstwa z mądrym izraelskim władcą. Jej pragnieniu stało się zadość i narodził się im syn o imieniu Menelik, legendarny założyciel pierwszej dynastii etiopskiej.
Legenda mówi również, że król Dawid podarował Menelikowi Arkę Przymierza. W Jerozolimie zaś pozostała tylko jej kopia, która później zaginęła w czasie zburzenia Jerozolimy przez Nabuchodonozora w 587 r. przed Chr.
Etiopczycy do dziś twierdzą, że oryginalna Arka przechowywana jest w znajdującej się na terenie północnej Etiopii kaplicy Tablic, usytuowanej przy kościele Matki Bożej Syjonu.
Według źródeł historycznych, chrześcijaństwo dotarło do Etiopii w IV wieku. Wychowawcą następcy tronu królestwa Aksum został wówczas chrześcijanin o imieniu Frumencjusz. Gdy jego wychowanek Ezana objął władzę w 340 r. to równocześnie z koronacją przyjął chrzest.
Następnie doprowadził do tego by jego wychowawca został biskupem podporządkowanym patriarsze z Aleksandrii. Powstała wówczas tradycja, że każdego nowego biskupa Etiopii wyświęca arcybiskup egipski. Dzięki temu na terenie Etiopii powstała struktura kościelna powiązana z ortodoksyjnym Kościołem Egiptu.
Klasztor etiopski na dachu Bazyliki Grobu Pańskiego
Od IV wieku pielgrzymi z Etiopii przybywali do Jerozolimy. Co najmniej zaś od XIII stulecia na terenie tego miasta istniała wspólnota mnichów etiopskich. Zamieszkiwali oni niewielki klasztor umieszczony na dachu kaplicy świętej Heleny, należącej do kompleksu bazyliki Bożego Grobu.
Przez wiele lat Etiopczycy dzielili to miejsce ze wspólnotą mnichów koptyjskich, czyli z przedstawicielami kościoła egipskiego. Jednak gdy w 1850 roku mieszkający tu mnisi koptyjscy wymarli na dżumę, to Etiopczycy zawładnęli całym klasztorem.
Klasztor etiopski na dachu kaplicy św. Heleny
Zabudowania klasztoru etiopskiego przy Bazylice Grobu Pańskiego
Mieszkania mnichów na Starym Mieście w Jerozolimie
Mnisi z Etiopii posiadają tu teraz 26 niewielkich, bardzo skromnych, pomieszczeń. Etiopczycy opiekują się również dwoma kaplicami leżącymi tuż przy wejściu do bazyliki Bożego Grobu. Kaplice te umieszczone są na dwóch poziomach. Ta położona niżej poświęcona jest św. Michałowi, a ta wyżej św. Trójcy.
Etiopczycy przed kaplicą św. Michała
Wnętrze kaplicy św. Michała
Dawny konsulat etiopski
Kościół Przymierza Miłosierdzia
Pod koniec XIX wieku Kościół Etiopski uzyskał kolejną świątynię na terenie Jerozolimy. Ówczesny król Etiopii, Jan IV, ufundował ją jako wotum za odparcie w 1875 r. najazdu egipskich wojsk Ismaila Paszy. Kościół ten pod wezwaniem Przymierza Miłosierdzia [Kidane Mehret] położony jest w centrum terenu nabytego za łupy zdobyte na Egipcjanach. Leży on pomiędzy ulicą Jaffy, a dzielnicą ortodoksyjnych Żydów Mea Sze’arim.
Król Etiopii traktował swoją fundację nie tylko jak centrum religijne, ale również jako centrum kultury etiopskiej. Z tego powodu, gdy 1901 r. konsekrowano nowy kościół to równocześnie naprzeciwko otwarto konsulat Etiopii.
Kościół Przymierza Miłosierdzia
Wejście do Świętego Świętych w kościele Przymierza Miłosierdzia
Rodzina etiopska chrzcząca dziecko
Świątynia Przymierza Miłosierdzia jest wybudowana na planie koła i zwieńczona kopułą o średnicy 30 m. Tak, jak w większości kościołów etiopskich, jej wnętrze składa się z trzech koncentrycznych sfer.
Na środku kościoła znajduje się kwadratowe pomieszczenie zwane „Świętym Świętych”, czyli po etiopsku „tabot”, w którym przechowuje się kopię kamiennych tablic z 10 przykazaniami. Przebywać tam mogą jedynie kapłani i diakoni. Pomieszczenie to otoczone jest kręgiem kolumn, na których wspiera się kopuła sklepienia.
Przestrzeń pomiędzy kolumnami a „Świętym Świętych” nazywane „quiddist” przeznaczone jest dla tych wiernych, którzy mogą przyjąć Komunię Świętą. Pozostała, trzecia strefa przeznaczona jest dla reszty wiernych.
Wpływy innych religii
Kościół Etiopski od IV w. do 1959 r. był podporządkowany formalnie Kościołowi Koptyjskiemu. Jednak od samego początku zachowywał sporą odrębność od Egiptu. Świadczy o tym choćby liturgia w narodowym języku gyyz.
Kościół Etiopski pozostawał również pod silnym wpływem judaizmu. Wierni przestrzegają szabatu i obrzezują chłopców w 8 dniu po narodzeniu. Jednym z największych świąt Kościoła Etiopskiego jest święto „Timkat”, które łączy w sobie wspomnienie Chrztu Jezusa i otrzymanie przez Mojżesza 10 przykazań.
W Kościele Etiopskim widoczne są również wpływy islamu. Nakazane posty zachowuje się tylko od wschodu da zachodu słońca, a wierni na modlitwę wchodzą bez obuwia.
W latach osiemdziesiątych XX wieku państwo Izrael sprowadziło etiopskich Żydów. To wydarzenie spowodowało napływ do Izraela również innych imigrantów z Etiopii. Wśród nich była spora grupa chrześcijan. Z tego powodu, dziś etiopskie kościoły w Jerozolimie wypełniają nie tylko pielgrzymi, ale również mieszkańcy Izraela o etiopskich korzeniach.
Stanisław Szuro, 08.02.2023r.