Jedną z atrakcji Jerozolimy jest Mamilla, niewielki obszar rozciągający się przed Starym Miastem od strony Bramy Jaffy. Dziś przyciąga tu przechodniów nowoczesne centrum handlowe. Istnieje jednak od niedawna, przesłaniając ciekawą historię tego niewielkiego terenu.
Śmierć ok. 66 tysięcy chrześcijan
Sama nazwa Mamilla związana jest z tragicznymi wydarzeniami z początku VII wieku. W trakcie wojny pomiędzy Cesarstwem Bizantyjskim a Persją, dowodzona przez wodza perskiego Szahrbaraza armia stanęła w kwietniu 614 roku pod murami Jerozolimy. Patriarcha Zachariasz nie widział szans na obronę miasta i chciał skapitulować. Uległ jednak nastrojom pospólstwa i rozpoczął obronę.
Po trzytygodniowym oblężeniu Persowie wdarli się do miasta. Jak pisał naoczny świadek, mnich Antioch Strateg zdobywcy zachowywali się „jak rozwścieczone dzikie bestie. (…) Ludzie ukryli się w kościołach, ale wybili ich tam z wielką złością, zgrzytając zębami i mordując wszystkich jak wściekłe psy”.
Ocenia się, że zginęło wówczas ok. 66 tys. chrześcijan. Pozostałych, prawie 40 tysięcy zabrano w niewolę. Wówczas jeden z nielicznych ocalałych, Tomasz Grabarz wraz ze swoją żoną Maksymillą zorganizował pochówek tysięcy wymordowanych, składając ich zwłoki w dawnej sadzawce oraz znajdującej się obok grocie. Cmentarz ten od zdrobnienia imienia żony Tomasza, został podobno wówczas nazwany Mamilla.
Cmentarz Mamilla
W czasach krzyżowców, w XIII stuleciu, na terenie Mamilli działał cmentarz katolicki, podlegający bezpośrednio patriarchatowi Jerozolimy. Po zdobyciu w 1187 r. Jerozolimy przez wojska Saladyna, obok cmentarza chrześcijańskiego powstał cmentarz muzułmański. Dziś możemy zobaczyć jego ślady, a nawet nieźle zachowany, trzynastowieczny grób niejakiego Alah ad-Din’a.
W późniejszych czasach cmentarzy zaprzestano używać, a opustoszały teren zaczęto używać jako stację końcową karawan przybywających do Jerozolimy. Pod koniec XIX wieku Mamilla została zabudowana domami mieszkalnymi i licznymi sklepami. Sklepy te należały zarówno do Żydów jak i Arabów. Ich położenie przy jednej z dwóch najważniejszych wówczas bram miejskich, ruchliwej Bramie Jaffy pozwalały im uzyskiwać niezłe obroty handlowe. Rozwój tego obszaru zahamowany został jednak gwałtownie 2 grudnia 1947 r.
Miejsce zamieszek i walk
Rok 1947 był czasem, gdy ważyła się przyszłość mieszkających na tych terenach Żydów i Arabów. Tereny dzisiejszego państwa Izrael oraz Autonomii Palestyńskiej były zarządzane od końca I wojny światowej przez Brytyjczyków.
Jednak 14 lutego 1947 r. rząd angielski ogłosił, że do maja 1948 r. wycofa się z kontroli tego terytorium. Jego przyszłość przekazał Organizacji Narodów Zjednoczonych. 29 listopada tegoż roku ONZ przyjęło rezolucję nr 181, która wzywała do utworzenia tu dwóch państw, żydowskiego i arabskiego, oraz obszaru Jerozolimy pod zarządem międzynarodowym. Palestyńczycy odrzucili te decyzje i na 2 grudnia zapowiedzieli strajk generalny.
Strajk ten przemienił się w gwałtowne zamieszki, których terenem była właśnie Mamilla. Splądrowano wówczas większość żydowskich sklepów na tym terenie. Wiele podpalono, a pożar rozprzestrzenił się na dalsze zabudowania.
Okazało się, że zamieszki 2 grudnia 1947 r. stanowiły faktyczny początek walk o powstanie państwa Izrael. Ich pierwszym skutkiem było rozgraniczenie obszarów zamieszkałych przez Żydów i Arabów, co spowodowało opuszczenie Mamilli przez większość mieszkańców.
Późniejsze działania wojenne spowodowały dalsze zniszczenia na tym obszarze. Na dodatek gdy zakończyła się wreszcie wojna, teren ten rozciągał się pomiędzy terenami kontrolowanymi przez Izrael a obszarem Jordanii.
Dopiero tzw. Wojna Sześciodniowa w 1967 r. zlikwidowała tą granicę, gdyż Izraelczycy po pokonaniu Jordanii zjednoczyli Jerozolimę. Jednak teren Mamilii był nadal opustoszały. Tak doczekał XXI wieku. Wtedy nastąpiły tu istotne zmiany. Władze miejskie zadecydowały o utworzeniu w tym miejscu dużego parkingu podziemnego. Nad nim zaś miało powstać centrum handlowe. Jego projekt wykonał znany architekt pochodzący z Hajfy, mieszkający w Kanadzie Mosche Safdie.
Centrum Handlowe Mamilla
Pierwszą część centrum handlowego Mamilla otwarto w roku 2007. Centrum to posiada kształt ulicy handlowej. Znajdujące się tu sklepy prezentują towary, dobrych, znanych w świecie firm. Niektóre z nich wybudowano zupełnie nowe, ale niektóre umieszczono w dawnych, pochodzących z końca XIX wieku, budynkach.
Co ciekawe, budynki te musiano całkowicie rozebrać aby umożliwić budowę, znajdującego się poniżej parkingu podziemnego. Następnie budynki zostały ustawione na nowo. Można dziś oglądać specjalne numery, którymi oznaczono kiedyś każdy kamień. Tak by umieścić go później w tym samym miejscu jak przed rozbiórką.
Dotyczy to szczególnie tzw. Domu Herzla, w którym dziś znajduje się księgarnia.
Dom ten wybudowała w 1870 r. rodzina Yehudy Sterna, ale nazwa jego pochodzi od faktu zamieszkiwania go przez głównego ideologa syjonizmu, Teodora Herzla w czasie jego wizyty w Jerozolimie w 1898 r.
Od strony ulicy ulokowano również schody prowadzące do kościoła św. Marii Magdaleny, będącego integralną częścią zespołu klasztornego Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego a Paulo, tzw. szarytek.
Zespół ten, w którym mieści się klasztor, przytułek dla ubogich, szkoła i kościół powstawał stopniowo w latach 1886-1911.
Dzieła sztuki na sprzedaż
Specyficznym pomysłem, ożywiającym to centrum handlowe, jest wzbogacenie go o dzieła sztuki. Wzdłuż ulicy umieszczane są rzeźby, izraelskich artystów, które każdy może oglądać. Równocześnie może je też zakupić. Oczywiście po zakończonej ekspozycji. Na terenie centrum organizowane są również koncerty lub występy ulicznych artystów.
Stanisław Szuro, 27.07.2022r.