W 1884 roku lokalna społeczność w Madabie w Jordanii dokonała niesamowitego odkrycia – najstarszej na świecie mapy Ziemi Świętej. Słynna mapa nie znajduje się jednak na kawałku papieru, ale jest częścią misternie zaprojektowanej mozaikowej podłogi, która obecnie jest częścią kościoła św. Jerzego w Madabie.
Mapa powstała w drugiej połowie VI wieku n.e. i pierwotnie przedstawiała całą Ziemię Świętą i jej sąsiednie regiony. To nie wiek mapy czyni ją godną uwagi, ale raczej jej niezwykła dokładność i szczegółowość.
Zachowane do dnia dzisiejszego fragmenty mapy w Madabie przedstawiają znaczą część biblijnego świata, z rzeką Jordan i Morzem Martwym umiejscowionym w centralnym jej punkcie. Mapa Ziemi Świętej rozciąga się od obszaru współczesnego Libanu na północy do egipskiej delty Nilu na południu. Granicę zachodnią stanowi Morze Śródziemne, z kolei wschodnia część kończy się na jordańskiej pustyni. Przy użyciu co najmniej ośmiu różnych kolorów przedstawia miasta, krajobrazy, florę i faunę regionu.
Mapa w kościele św. Jerzego zawiera ponad 150 greckich inskrypcji z nazwami miejscowości, wersetami biblijnymi i cytatami z innych starożytnych dzieł. Na szczególną uwagę zasługuje przedstawiona bardzo szczegółowo Jerozolima, która wydaje się na mapie zdecydowanie większa niż jakiekolwiek inne miasto.
Obraz bizantyjskiej Jerozolimy obejmuje między innymi mury miejskie, 19 wież, sześć bram, trzy ulice miejskie, 11 kościołów i kilka innych budynków. Umieszczony na mapie kościół Grobu Świętego jest jedynym znanym artystycznym przedstawieniem pierwotnego kompleksu kościelnego, który został zbudowany przez cesarza Konstantyna na początku IV wieku.
Na mapie z Madaby można także zidentyfikować kilka innych miejsc starożytnej Jerozolimy, które odkryto dopiero w XX wieku. Należą do nich, między innymi, ulica Cardo Maximus oraz Nea Theotokos (Nowy Kościół Matki Bożej). Jest ona niezwykłym oknem do starożytnego miasta Jerozolimy w okresie bizantyjskim. Kopię fragmentu mozaiki, który przedstawia Jerozolimę można także zobaczyć na Starym Mieście w Jerozolimie, przy ulicy Cardo.
Do dnia dzisiejszego tajemnicą pozostaje cel, w jakim powstała mapa Ziemi Świętej w Madabie, jak również identyfikacja jej twórców. Istnieją trzy główne teorie dotyczące przeznaczenia mapy. Jedna z hipotez zakłada, że mapa pierwotnie miała służyć jako przewodnik dla chrześcijańskich pielgrzymów podróżujących do Ziemi Świętej.
Druga teoria głosi, że mapa Ziemi Świętej miała na celu wizualizację „historii Bożego Zbawienia”. Zgodnie z tą hipotezą mapa służyć miała do ukazania zbawienia Bożego poprzez umieszczenie Jerozolimy w centrum świata i kościoła Grobu Pańskiego w centrum Jerozolimy.
W obu powyższych teoriach zakłada się, iż twórcą mapy była chrześcijańska społeczność z Madaby z VI wieku. Bizantyjska Madaba była bardzo bogatym miastem, w którym znajdowało się wiele kościołów z pięknymi mozaikowymi podłogami. Rzeczywiście dzisiejsza Madaba nosi przydomek „Miasto Mozaiki”.
Powyższe teorie jednak budzą wątpliwości, ponieważ wiele miejsc zaznaczonych na mapie nie ma nic wspólnego z chrześcijańskimi pielgrzymkami. Dodatkowo sporo świętych miejsc nie zostało na niej umieszczonych albo przedstawione są symbolicznie. Na przykład na mapie nie znajdziemy kościoła Narodzenia Pańskiego w Betlejem, a sama miejscowość jest zaznaczona małymi literami.
Ponadto ostatnie badania sugerują, że Jerozolima nie znajdowała się pierwotnie w samym środku mapy. Z kolei cztery wersety biblijne umieszczone na mapie pochodzą ze Starego Testamentu.
Trzecia hipoteza głosi, że mapa w ogóle nie została stworzona dla kościoła, ale jako mozaikowa podłoga w sali audiencyjnej w mieście. Według tej teorii mapa nie powstała z powodów religijnych, ale raczej politycznych i ekonomicznych. W wielu przypadkach jednak fukcje religijne i polityczne mapy nakładałyby się na siebie, zwłaszcza biorąc pod uwagę władze i wpływy Kościoła w okresie bizantyjskim.
Wczesne opisy mapy Ziemi Świętej wspominają również o kilku miejscach już niewidocznych na mozaice, które byłyby daleko poza wymiarami pierwotnego kościoła bizantyjskiego. Możliwe zatem, że kościół ten był późniejszym dodatkiem, a mozaika być może należała kiedyś do znacznie większej struktury. Tej teorii nie można potwierdzić, ponieważ podczas budowy kościóła św. Jerzego w IX wieku, w dużej mierze usunięto wcześniejszy materiał archeologiczny.
Zachowana mapa mierzy około 10,5 x 4,5 metrów. Większość naukowców szacuje, że pierwotnie miała około 300 metrów kwadratowych. Są i tacy, którzy zakładają, że jej pierwotne wymiary były znacznie większe.
Jednym z głównych źródeł geografii mapy było greckie tłumaczenie Biblii. Innym ważnym źródłem był Onomasticon Nazw Biblijnych Miejsc Euzebiusza z Cezarei, spisany około 320 roku n.e. Możliwe także, że mozaika opierała się częściowo na pracach Józefa Flawiusza, a także na bizantyjskich mapach handlowych i pielgrzymkowych.
Twórcy mapy również wyraźnie polegali na własnym doświadczeniu terenu i jego geografii. Niewarygodne szczegóły wizualne umieszczone na mapie mogły być zaprojektowane tylko przez kogoś, kto dobrze znał te lokacje. W miarę oddalania się od Madaby na mapie można znaleźć więcej nieścisłości, co sugeruje, że twórcy byli dość dobrze zaznajomieni z krajobrazem wokół środkowej Transjordanii i Wyżyny Judzkiej , ale mniej świadomi geografii bardziej odległych miejsc.
Karolina Maoz, 24.02.2022r.
Źródło: www.biblicalarchaeology.org/daily/biblical-artifacts/artifacts-and-the-bible/madaba-the-worlds-oldest-holy-land-map/