Sprawiedliwy wśród Narodów Świata to najwyższe izraelskie odznaczenie cywilne nadawane osobom nieżydowskiego pochodzenia. Otrzymują je ci, którzy udzielali bezinteresownej pomocy Żydom prześladowanym przez nazistowskie Niemcy podczas II wojny światowej.
Odznaczenie to zostało ustanowione przez Kneset, czyli parlament Izraela w 1963 r. Jest ono przyznawane przez Państwo Izrael. O jego nadaniu decyduje znajdujący się w Jerozolimie Instytut Pamięci Męczenników i Bohaterów Holokaustu „Yad Vashem”, za pośrednictwem specjalnej komisji, w której składzie zasiadają historycy i świadkowie historii. Rozpatruje ona wszelkie dostępne źródła historyczne, ale kluczowe znaczenie przy podejmowaniu decyzji, ma zawsze relacja osoby, która otrzymała pomoc.
Udzielana pomoc miała różnoraki charakter. Najczęściej polegała na udzielaniu schronienia Żydom, którzy ukrywali się przed Niemcami po tzw. aryjskiej stronie, czyli poza terenem gett. Obejmowała też organizowanie ucieczki z getta, przygotowanie kryjówek oraz dostarczanie fałszywych dokumentów, żywności i leków dla poszukiwanych.
Należy pamiętać, że wszelka pomoc dla Żydów była zabroniona, a w razie jej ujawnienia, surowo karana przez Niemców. Przy tym sankcje niemieckie były zależne od miejsca. Najsurowsze były w okupowanej przez Niemców Polsce, a także na innych obszarach Europy Wschodniej, na Ukrainie, Białorusi czy w Serbii. Tu prawie zawsze pomagających Żydom skazywano na karę śmierci.
Dotychczas tytuł Sprawiedliwych wśród Narodów Świata otrzymało ok. 30.000 osób z 51 krajów. Wśród nich jest prawie 7.000 Polaków, co stanowi 25,55% wszystkich uhonorowanych osób.
Osoby odznaczone tytułem Sprawiedliwego otrzymują medal oraz Dyplom Honorowy. Przekazuje je uroczyście przedstawiciel Państwa Izrael, w czasie uroczystych ceremonii odbywających się w kraju zamieszkania uhonorowanych osób, w imieniu których dziś coraz częściej odbierają je potomkowie wyróżnionych. W uroczystościach często biorą udział członkowie rodzin ratujących i ratowanych, wysocy urzędnicy państwowi i samorządowi, przedstawiciele organizacji pozarządowych oraz uczniowie.
Nazwiska Sprawiedliwych zostają następnie wyryte na kamiennych tablicach znajdujących się w Ogrodzie Sprawiedliwych przy jerozolimskim Instytucie Yad Vashem. Do 1996 roku w ogrodzie tym również sadzono drzewko poświęcone każdej uhonorowanej osobie. Jednak później zaniechano tego zwyczaju ze względu na brak miejsca.
Medal wręczany odznaczonym został zaprojektowany przez żydowskiego medaliera Nathana Karpa. Na jego awersie znajdują się ręce chwytające linę wyplecioną z drutu kolczastego. Lina ta oplata kulę ziemską i wyraża tradycję żydowską mówiącą, że świat się kręci tylko dzięki dobrym uczynkom.
Awers Medalu Sprawiedliwy wśród Narodów Świata
Awers Medalu Sprawiedliwy wśród Narodów Świata
Dyplom Honorowy Sprawiedliwego wśród Narodów Świata
Dookoła kuli ziemskiej umieszczono pochodzącą z Talmudu inskrypcję w języku hebrajskim: „Ktokolwiek ratuje jedno życie – ratuje cały świat”. Na rewersie medalu znajduje się wizerunek Sali Pamięci Instytutu Yad Vashem i napis: „Dowód pamięci Narodu Żydowskiego”.
Wyrazem wdzięczności Państwa Izrael dla Sprawiedliwych jest nie tylko przyznanie medalu. Każdy wyróżniony oraz jego potomkowie mogą wystąpić o nadanie im pamiątkowego obywatelstwa Izraela.
Stanisław Szuro, 27.01.2023r.
Drzewko Ireny Sendler
Sala Pamięci Instytutu Yad Vashem
Kamienne tablice z nazwiskami Sprawiedliwych