Wzgórze znajdujące się tuż za murami starej Jerozolimy nazywane jest Syjonem Chrześcijańskim. Jeśli bowiem na Syjonie, w wyniku ofiary Abrahama, ustanowiono judaizm, to na tym wzgórzu w wyniku Ostatniej Wieczerzy ustanowiono Kościół.
Dla chrześcijan najważniejszym miejscem na tym wzgórzu pozostaje budynek Wieczernika. W nim odbyły się tak ważne wydarzenia jak: ustanowienie kapłaństwa, sprawowanie przez Chrystusa pierwszego misterium Eucharystii, ustanowienie sakramentu pokuty i Zesłanie Ducha Świętego.
Wnętrze sali Wieczernika
Najstarsza gmina chrześcijańska
Według ewangelii świętego Marka Wieczernik był dużą salą, na piętrze domu jednego z uczniów Jezusa. To tłumaczy dlaczego kościół Wieczernika zawsze stanowił zespół dwóch kaplic położonych jedna nad drugą.
Wieczernik był nie tylko miejscem tak ważnych wydarzeń dla rodzącego się Kościoła, ale również stał się ośrodkiem najstarszej gminy chrześcijańskiej na terenie Jerozolimy.
Jego położenie na uboczu okazało się zbawienne, gdyż był to jedyny fragment miasta, który nie uległ zniszczeniu w trakcie tłumienia powstania żydowskiego przez legiony rzymskie w roku 70. To właśnie wokół domu z Salą na Górze, jak wówczas nazywano Wieczernik, skupiły się siedziby tych, którzy przeżyli oblężenie Jerozolimy.
Gdy po 135 roku zakazano Żydom wstępu na teren Jerozolimy, przemianowanej wówczas na Aelia Capitolina, opiekę nad Wieczernikiem przejęli członkowie gminy chrześcijańskiej, pochodzący z innych narodów Imperium Romanum. Dzięki nim dom z Salą na Górze, który był poza terenem Aelii został oszczędzony przez rzymskich budowniczych.
Bazylika Świętego Syjonu
Gdy zezwolono już na wyznawanie religii chrześcijańskiej, pod koniec IV wieku na Syjonie wybudowano potężną bazylikę, do której został włączony dom z Salą na Górze. Bazylika ta otrzymała tytuł Świętego Syjonu i składała się z trzech naw, z których prawą wypełniała dwupoziomowa kaplica, którą stanowił przebudowany, dawny budynek Wieczernika.
Znaczenie tego miejsca podkreślały umieszczone w nim relikwie związane z Chrystusem, spośród których wyróżniała się kolumna biczowania. Budynek bazyliki runął na początku XI wieku, prawdopodobnie na skutek powszechnego niszczenia kościołów zarządzonego przez kalifa al-Haakima w 1009 r.
Matka Wszystkich Kościołów
W XII stuleciu krzyżowcy odbudowali budynek Wieczernika, jako piętrową świątynię, zwaną „Matką Wszystkich Kościołów”. W Sali górnej, powtarzającej wymiary Wieczernika z czasów Jezusa, czczono Ostatnią Wieczerzę i Zesłanie Ducha Świętego, zaś kaplica dolna poświęcona została umyciu nóg apostołom oraz ukazaniu się uczniom Zmartwychwstałego Zbawiciela.
Kościół ten nie przetrwał upadku państwa krzyżowców. Jego ruiny zakupił w 1333 r. król Robert Sycylijski wraz ze swoją żoną Sancją, a następnie płacąc wysokie łapówki uzyskał zgodę na odbudowę świątyni.
Główna siedziba klasztoru Franciszkanów
Fundatorzy odbudowali kaplicę Wieczernika, dobudowując do niej dwa lata później klasztor, które następnie ofiarowali oo. Franciszkanom. Bracia Mniejsi znaleźli więc siedzibę, z której mogli się opiekować również innymi miejscami kultu w Jerozolimie i Betlejem.
Gdy w 1342 r. papież Klemens VI zatwierdził Kustodię Ziemi Świętej, jej główną siedzibą był właśnie klasztor Wieczernika, i z tego powodu przełożony Kustodii przyjął tytuł „Gwardiana Świętej Góry Syjon”.
Franciszkanie utrzymali się w Wieczerniku jedynie dwa wieki. Do ich wyrzucenia stamtąd przyczynił się pośrednio rabin Beniamin z Tudeli, który w 1167 r. ogłosił, że Wieczernik jest wybudowany w miejscu grobu króla Dawida.
Franciszkanie modlący sie w Wieczerniku z okazji święta Zesłania Ducha Świętego 31 maja 2020 roku
Meczet króla Dawida
Ponieważ krzyżowcy umieścili w dolnej kaplicy Wieczernika symboliczny grób Dawida, więc twierdzenia rabina upowszechniły się wśród Żydów i muzułmanów. Na tej podstawie w 1523 r. Turcy zajęli klasztor, przekształcając go w meczet króla Dawida. Przy czym nowi gospodarze budynku zamknęli go dla chrześcijan i utrzymywali ten zakaz aż do połowy XIX stulecia.
Później wprawdzie również nie pozwolono na wstęp chrześcijan do meczetu, ale umożliwiono pielgrzymom dostęp do dawnej kaplicy Zesłania Ducha Świętego, skąd poprzez kratę mogli oglądać właściwą salę Wieczernika zamienioną na muzułmański dom modlitwy.
Losy Wieczernika po wojnie o niepodległość
W wyniku wojny o niepodległość Izraela budynek Wieczernika włączony został do Zachodniej Jerozolimy. Ponieważ znajdował się w strefie nadgranicznej, władze izraelskie nakazały go opuścić użytkownikom i zamknęły dostęp do niego. Po roku 1967 dolna część Wieczernika została odebrana muzułmanom i przekształcona na synagogę króla Dawida.
Sala na górze pozostawała zaś w rękach muzułmanów, przy czym musieli oni wyrazić zgodę na dostęp chrześcijan do tego miejsca. Nasilony ruch pielgrzymkowy uniemożliwił de facto wykorzystywanie tej Sali jako meczetu, co powodowało liczne spięcia między muzułmanami i chrześcijanami.
Aby zakończyć konflikty, Palestyńczycy w czasie pielgrzymki papieża Jana Pawła II do Ziemi Świętej w 2000 r. zrzekli się swoich pretensji do tego budynku. W tej chwili sala Wieczernika jest dostępna dla wszystkich chętnych, przy czym pozostaje pod kontrolą władz miejskich.
Wieczernik dziś
Osoby odwiedzające Wieczernik muszą wejść do niego po schodach. Sala Wieczernika, otrzymała swoją ostateczną formę w XIV wieku i utrzymana jest w stylu gotyckim. Trzy podtrzymujące sklepienie kolumny, dzielą ją na dwie symetryczne nawy.
Zdecydowanie starsza jest kolumienka stojąca przy znajdującym się w południowo-zachodnim narożniku sali, zamkniętym dziś zejściu, łączącym kiedyś kaplicę górną i dolną. Głowica tej kolumienki posiada interesujący motyw pelikanów, ptaków karmiących własną krwią swoje pisklęta, co od pierwszych wieków chrześcijaństwa stanowiło zawsze symbol Eucharystii.
Schody po wschodniej stronie sali prowadzą do niewielkiego pomieszczenia powyżej Wieczernika, w którym kiedyś znajdowała się kaplica upamiętniająca Zesłanie Ducha Świętego.
Wewnątrz sali Wieczernika pozostawiono elementy wystroju meczetu: witraże o motywach, inskrypcję arabską i pochodzący z 1928 roku mihrab, czyli specjalną wnękę, która wskazuje modlącym się muzułmanom kierunek Mekki.
Po przeciwnej niż mihrab stronie, w niszy ściany północnej, znajduje się pozłacana rzeźba przedstawiająca przycięte drzewo oliwne wypuszczające młode gałązki, przy pniu którego rośnie winne grono i kłos zboża. Rzeźba ta symbolizuje Eucharystię ustanowioną w Wieczerniku przez Zbawiciela.
Symbol Eucharystii – pelikan karmiący dzieci własną krwią
Rzeźba drzewa symbolizującego Kościół
Po zejściu na przed budynek można obejrzeć wirydarz dawnego klasztoru franciszkańskiego, w którym znalazły miejsce instytucje diaspory żydowskiej; szkoła oraz niewielkie muzeum holocaustu.
W Sali dolnej Wieczernika urządzona jest synagoga króla Dawida. Jest ona podzielona na część męską i kobiecą, przy czym ściana dzieląca oba pomieszczenia jest tak wykonana, by z obu części można było dojść do cenotaphium, symbolicznego grobu króla Dawida, pokrytego aksamitną tkaniną z symbolami judaistycznymi.
Chcący nawiedzić to miejsce muszą pamiętać, że kobiety powinny być skromnie ubrane, czyli mieć zakryte ramiona i kolana, a mężczyźni powinni posiadać nakrycie głowy.
Stanisław Szuro, 28.03.2024r.