Chanuka stała się znana na całym świecie miezy innymi ze zwyczaju dawania prezentów i jest dziś ulubioną tradycją świąteczną wielu Żydów. Święto Świateł jak jest również nazywana, w tym roku rozpoczęło się 7 grudnia 2023 r., więc jest to idealny czas, aby dowiedzieć się, jak Chanuka stała się najważniejszym żydowskim świętem dawania prezentów!
Chanuka może nie jest świętem najważniejszym pod względem religijnym, ale najbardziej kojarzonym z szerzeniem świątecznej radości poprzez dawanie prezentów dzieciom i innym członkom rodziny, przyjaciołom, sąsiadom i współpracownikom.
Niezależnie od tego, czy chodzi o społeczność świecką, ortodoksyjną, czy jakąkolwiek inną społeczność żydowską, ludzie dają z tej okazji astronomicznie więcej prezentów niż podczas jakiegokolwiek innego wydarzenia w ciągu roku.
Skąd dokładnie wziął się ten zwyczaj i czy istniał od zawsze? A jakie rodzaje prezentów chanukowych są tradycyjnie wręczane?
Żydzi nie zawsze dawali prezenty z okazji Chanuki, zamiast tego istnieje wielowiekowa tradycja dawania prezentów pieniężnych, znanych jako Chanuka gelt w jidysz lub dmei Chanuka w języku hebrajskim. Zaczęło się od dawania pieniędzy nauczycielom w szkołach religijnych w dowód wdzięczności, a ostatecznie rozszerzyło się na rodziców i krewnych, którzy również przekazywali niewielkie sumy pieniędzy dzieciom, aby zachęcić do nauki Tory.
Szczególnie Chanuka to idealny czas, aby skupić się na przekazywaniu wiedzy Tory i tradycji żydowskich następnym pokoleniom oraz zachęcaniu do nich, ponieważ święto to przypomina o tym, jak Grecy Seleucydzi bezskutecznie próbowali powstrzymać żydowską naukę i przestrzeganie zasad.
Wraz z eksplozją masowej produkcji czekolady w XX wieku wiele rodzin żydowskich zaczęło dawać czekoladowe monety zamiast prawdziwych pieniędzy – i te czekoladki zawinięte w folię są tym, do czego dziś zwykle odnosi się słowo „gelt”.
Mniej więcej w tym samym czasie powszechna stała się praktyka dawania dzieciom innych rodzajów specjalnych prezentów oprócz pieniędzy i czekolady, która ostatecznie rozszerzyła się na dawanie prezentów chanukowych również dorosłym.
Wiele osób zakłada, że Żydzi dają prezenty z okazji Chanuki jako żydowską odpowiedź na Boże Narodzenie. Chociaż tradycję tę niewątpliwie wzmacnia ogólne podekscytowanie dawaniem prezentów w grudniowym okresie świątecznym, ma ona swoje własne, wyraźnie żydowskie korzenie.
Spisanie dawania prezentów chanukowych jako historii całkowicie skupionej na Bożym Narodzeniu pomija wiele etapów, które miały miejsce w obu kulturach. Dawanie prezentów na Boże Narodzenie jest również stosunkowo nową praktyką, a wiele grup chrześcijańskich całkowicie unikało obchodów Bożego Narodzenia aż do XVIII lub XIX wieku. Bardziej prawdopodobne jest, że zwyczaje dawania prezentów na Boże Narodzenie i Chanukę rozwinęły się i rozszerzyły mniej więcej w tym samym czasie.
Dla wielu Żydów na całym świecie Chanuka oznacza prezenty. Zwyczaj ten sprawia, że jest to jedno z najzabawniejszych i najbardziej ekscytujących świąt w kalendarzu żydowskim. Niektóre rodziny dają prezenty tylko raz lub dwa razy w ciągu ośmiodniowego święta, inne wręczają co wieczór, a jeszcze inne łączą w sobie prezenty i datki na cele charytatywne.
Niektórzy wymieniają się prezentami w pierwszą noc Chanuki, choć istnieje też specyficzny zwyczaj dawania jednego prezentu właśnie w piątą noc – ponieważ zgodnie ze sposobem działania kalendarza hebrajskiego, piąta noc nigdy nie będzie pokrywać się z Szabatem, dlatego też tradycyjne zakazy dawania lub otrzymywanie prezentów nie mają zastosowania.
Chanuka to także święto z jednymi z najbardziej kultowych judaików i innymi tradycyjnymi przedmiotami związanymi z ich obchodami – od chanukowych menor i świec po dreidle, gelty, świąteczną zastawę stołową do przepysznego posiłku składającego się ze smażonych potraw i nie tylko. A to oznacza wspaniałe możliwości podarowania rodzinie i przyjaciołom pięknych świątecznych artykułów, których będą potrzebować w czasie tego radosnego święta.
Wokół dawania prezentów chanukowych narosło wiele osobistych zwyczajów i preferencji, łączących korzenie związane ze wspieraniem żydowskiej nauki, współczesnym konsumpcjonizmem i ogólnymi praktykami dawania prezentów, a być może naturalną chęcią uprzyjemnienia zimnych, ciemnych zimowych miesięcy.
Mimo, że dawanie prezentów z okazji Chanuki jest stosunkowo nowym zwyczajem, który narodził się mniej więcej przez ostatnie sto lat, wciąż istnieje wiele ustalonych tradycji dotyczących prezentów, które dajemy naszym bliskim o tej porze roku.
Choć niewielu sprzeciwiłoby się podarowaniu pieniędzy zgodnie z pierwotną tradycją, uważa się, że bardziej wyjątkowe i znaczące jest podarowanie czegoś o wartości sentymentalnej, co nadal ma tradycyjną wagę.
Dla dorosłych i nastolatków biżuteria żydowska stała się cenionym i tradycyjnym prezentem chanukowym. Święta należy traktować z pięknem, a naszyjnik lub pierścionek można nosić często i pielęgnować przez lata. Dotyczy to także dekoracji wnętrz, czy też przedmiotów związanych z obchodami Chanuki, takich jak menory czy dreidle.
Inne sprawdzone prezenty obejmują szabatowe judaica, takie jak kubki kiduszowe, czy świeczniki, które stanowią praktyczny i znaczący prezent świąteczny, niezależnie od tego, czy dajesz go młodemu dorosłemu, nowemu małżeństwu dopiero rozpoczynającemu budowę domu, czy też osobie o ustalonej pozycji w rodzinie, która byłaby wdzięczna za nowy, piękny dodatek do swojej kolekcji judaików.
Co więcej, każdy doceni przedmiot z motywem Chanuki, który rozjaśni jego święto i przypomni mu o Świętu Świateł przez resztę roku – niezależnie od tego, czy będzie to kubek, zegarek, fartuch, czy nawet grafika o tematyce jerozolimskiej, upamiętniająca cud Chanuki.
Wesołej Chanuki, miłych prezentów oraz smacznych pączków, które też są tradycją tego święta życzy Redakcja Izrael24.
Anna Szczypińska, 09.12.2023 r.