Pesach, czyli Święto Paschy

Pesach symbolizuje również odrodzenie przyrody, wdzięczności za ziemię i jej płody, nazywane jest często świętem wiosny. Kiedy istniała Świątynia Jerozolimska Pesach był jednym z trzech (obok Szawuot oraz Sukot) wielkich świąt pielgrzymkowych. Do Jerozolimy przybywały wówczas tłumy pielgrzymów, aby poświęcić pierwsze plony ze swoich pól.

Tora nadaje mu jednak głębsze znaczenie. Dla Żydów jest to przede wszystkim święto wolności, ponieważ upamiętnia wyjście Izraelitów z niewoli egipskiej pod wodzą Mojżesza. W Egipcie Izraelici byli niewolnikami.

Słowo „pesach” oznacza „przejść”, „ominąć”. W nocy, kiedy Anioł przechodził przez Egipt powodując śmierć wszystkich pierworodnych, domy Izraelitów chronione były krwią baranka paschalnego. W następstwie tego, naród Izraela został wypuszczony z niewoli.

W tradycji żydowskiej jest to najważniejsze święto, a oswobodzenie z niewoli egipskiej jest najistotniejszym wydarzeniem w dziejach narodu. W codziennych modlitwach bardzo często wypowiada się formułę: „Na pamiątkę wyjścia z Egiptu”. Bóg podarował im wtedy wolność.

W święto Pesach nie wolno rozkoszować się smacznymi wypiekami. Wszyscy muszą zadowolić się macą – przaśnym plackiem podobnym do tego jaki jadali w Egipcie po niewolniczej pracy, gdy nie starczało czasu i sił na upieczenie prawdziwego chleba. Maca jest więc chlebem nędzy, ale zarazem wolności. Kiedy opuszczali Egipt w pośpiechu nie zdołali przygotować nawet zapasów na drogę. W Księdze Wyjścia mamy informację, iż „Z ciasta, które wynieśli z Egiptu wypiekli niekwaszone placki, ponieważ się nie zakwasiło”.

Maca – składa się tylko z wody i mąki, szybko się piecze. Ponieważ ciasto nie może wyrosnąć, wygląda jak biały suchar. Dodawanie do niego przypraw jest zabronione. Ważne jest to, że w czasie święta Pesach nawet zamożny człowiek nie może delektować się luksusem, musi spożywać macą tak jak inni. Przez kolejne dni na stołach chleb zastąpiony jest tylko macą. Takie nakazy są w Księdze Wyjścia.

Aby przygotować się odpowiednio do święta Paschy, najpierw trzeba solidnie posprzątać dom, po to by usunąć z domu wszelkie kwaszone produkty, które po hebrajsku nazywają się „chamec” – kwas, czyli: chleb, słodkie wypieki, wyroby zawierające mąkę. Chamec to produkt z każdego z pięciu podstawowych zbóż: pszenicy, żyta, jęczmienia, orkiszu i owsa, który choćby na 18 minut wszedł w kontakt z wodą (po 18 minutach wedle norm prawa religijnego rozpoczyna się bowiem proces fermentacji).

Okruchy należy bardzo starannie usunąć z całego domu. W dzień poprzedzający Pesach należy przy świetle świecy szukać chamecu. Rodziny z reguły urządzają wesołe przeszukiwanie całego domu, dzieci znajdują resztki kwaszonych produktów, które z reguły zostawia się tylko po to, aby one mogły je odszukać. Są więc szczęśliwe, że mogą brać udział w świątecznych przygotowaniach, a jednocześnie uczą się zrozumieć sens całej uroczystości.

Z racji tego, iż naczynia, których używa się w kuchni na co dzień również mają ślady kwaszonego chleba czy bułek, Żydzi ortodoksyjni używają w Pesach specjalnej zastawy i naczyń przeznaczonych tylko na tę okazję. Kiedy już z domu usunięto chamec, można spokojnie zasiąść do wieczerzy.

Najważniejszym momentem jest wspólna, uroczysta kolacja, która nazywa się Seder (w jeżyku hebrajskim oznacza porządek). Przy stole zasiada cała rodzina odświętnie ubrana. W ortodoksyjnych rodzinach kobiety w tradycyjnych perukach nakrytych koronką, a mężczyźni w białych jedwabnych kipach (jarmułkach).

Podczas wieczerzy czyta się Hagadę – czyli opowieść o wyzwoleniu ludu Izraela z niewoli egipskiej i związanych z tym wydarzeniem plag, jakie spadły na Egipt, oraz cudów czynionych przez Mojżesza.

Ważne jest, aby na Seder przygotować ściśle określone potrawy, które podawane są na specjalnym talerzu sederowym:

• trzy kawałki macy symbolizujące kohenów, lewitów i Izraelitów, czyli trzy grupy Żydów, które wyszły z niewoli egipskiej. Mace umieszcza się jedna na drugiej i przykrywa płócienną serwetą;
• zeroa – kawałek pieczonego mięsa z kością, na pamiątkę jagnięcia, które składano w ofierze popołudniowej w Świątyni Jerozolimskiej, które później rodzina spożywała na kolację. Mięsa się nie je.
• maror – gorzkie zioła (np. tarty chrzan, sałata, cykoria) symbolizujące łzy i gorycz niewoli;
• bejca – jajko będące symbolem odrodzenia, którego też się nie je;
• charoset – słodka masa z tartych jabłek, orzechów i migdałów wymieszanych z odrobiną wina rodzynkowego, konsystencją przypominająca glinę, z której niewolnicy hebrajscy wyrabiali cegły na budowach faraona;
• mej melach – słona woda;
• karpas – zazwyczaj nać pietruszki, seler lub cebula maczane w słonej wodzie na pamiątkę łez wylanych w niewoli;

Podczas wieczerzy wypija się cztery puchary wina lub soku gronowego, które przypominają cztery boskie obietnice wyzwolenia z niewoli: „Ja was wyprowadzę… Ja was wybawię… Ja was uwolnię… Ja was przyjmę…”.

Na stole ustawia się również najpiękniejszy kielich, który symbolizuje piątą obietnicę – ostateczne zbawienie dla całej ludzkości. Ponieważ zgodnie z tradycją zwiastunem przyjścia Mesjasza ma być prorok Eliasz, kielich ten nazywa się kielichem Eliasza. Nikt z niego nie pije, jest to on jedynie tylko znakiem przypomnienia i nadziei nadejścia Mesjasza.

Tego dnia nie wolno odmówić gościny podróżnemu, ponieważ pod jego postacią może ukrywać się oczekiwany prorok.

Do tradycji świątecznego wieczoru należy także zadawanie czterech pytań przez najmłodsze dziecko:

•  „Czym różni się ta noc od innych?” We wszystkie inne noce jemy chleb, ale tej nocy tylko macę”
• „We wszystkie inne noce je¬my rozmaite zioła, ale tej nocy tylko gorzkie”
• „We wszystkie inne noce nie maczamy w niczym jedzenia, a tej nocy maczamy dwa razy”
• „We wszystkie inne noce możemy jeść siedząc lub polegując, ale tej nocy wszyscy polegujemy”

Na pytania odpowiada mężczyzna prowadzący seder, objaśniając znaczenie i historię święta.

Kolację kończy wspólnie wypowiadane życzenie: Za rok w Jerozolimie! (Le-szana ha-baa bi-Jeruszalajim, לשנה הבאה בירושלים) co podkreśla odwieczną tęsknotę i chęć powrotu do ojczyzny.

Życzymy Chag kaszer we-sameach! (חג כשר ושמח)

Katarzyna Bańska, 23.04.2024r.

Stół przygotowany na paschalny SEDER

Chleb przaśny – MACA