W szabat, według żydowskich zasad religijnych, obowiązuje zakaz wykonywania prac, które są zakazane przez Torę. Istnieje 39 głównych kategorii takich prac, nazywanych melachot, a każda z nich obejmuje różne czynności. Najważniejsze zakazy obejmują m.in.:
1. Praca fizyczna – w tym praca w zawodzie, np. budowanie, naprawianie, sadzenie i zbieranie plonów.
2. Zapalenie ognia – dotyczy to również korzystania z urządzeń elektrycznych, takich jak światło, telewizor, telefon czy komputer.
3. Gotowanie – nie wolno przygotowywać ciepłych posiłków (jedzenie na szabat często przygotowuje się wcześniej).
4. Pisanie i rysowanie – wlicza się tutaj wszelkie formy zapisu, także na komputerze czy telefonie.
5. Transport – nie powinno przenosić żadnych przedmiotów w przestrzeni publicznej, chyba że przestrzeń ta została odpowiednio zabezpieczona (tzw. eruw).
6. Podróżowanie – zakazane jest podróżowanie na duże odległości, choć można spacerować na krótkie dystanse (do ok. 1 km).
7. Handel – zabronione są wszelkie formy kupna i sprzedaży.
Zachowanie szabatu ma na celu odpoczynek i poświęcenie czasu rodzinie, modlitwie oraz refleksji duchowej. Zakazy te różnią się nieco w zależności od tradycji i stopnia religijności, a niektórzy stosują różne sposoby obchodzenia zakazów szabatowych, jednocześnie starając się pozostać wiernymi prawu religijnemu.
Halacha, czyli prawo żydowskie, precyzyjnie określa, co jest dozwolone, a co zabronione w szabat. Czasem jednak możliwe są interpretacje i rozwiązania, które pomagają dostosować przepisy do życia codziennego. Oto kilka sposobów obchodzenia zakazów szabatowych:
1. Korzystanie z eruw
Eruw to struktura, fizyczna lub symboliczna, którą tworzy się w celu “ogrodzenia” pewnej przestrzeni publicznej, co w judaizmie pozwala na przenoszenie przedmiotów w szabat w obrębie tej przestrzeni.
Według żydowskiego prawa (halachy) w szabat nie wolno przenosić rzeczy z przestrzeni prywatnej do publicznej i odwrotnie. Eruw tworzy wrażenie “prywatnej” przestrzeni, obejmując obszar wspólny (często osiedla lub całej dzielnicy), w którym można przenosić przedmioty, spacerować z dziećmi w wózkach czy nosić rzeczy osobiste.
Eruw to najczęściej system drutów, słupów lub sznurów, który tworzy ciągłą “granice” wokół obszaru. Przykładami takich eruwów są liny lub przewody przymocowane do istniejących słupów, jak słupy telefoniczne lub elektryczne. Przestrzeń zamknięta w eruw staje się technicznie “jedną wielką przestrzenią prywatną”, co rozwiązuje problem zakazu przenoszenia przedmiotów w szabat.
Eruw ma duże znaczenie praktyczne dla religijnych Żydów. Dzięki niemu mogą oni poruszać się swobodniej w szabat, np. nosić klucze, książki, czy podróżować z małymi dziećmi, co normalnie byłoby zakazane.
2. Wykorzystanie zegarów szabatowych, czyli timerów
Zgodnie z halachą, nie można zapalać i gasić ognia ani korzystać z urządzeń elektrycznych w szabat, ale można zaplanować ich działanie wcześniej. Przykłady obejmują:
• Timery do świateł: ustawiane tak, by włączały i wyłączały światła automatycznie.
• Urządzenia kuchenne: przed rozpoczęciem szabatu włącza się ciepłe płyty do podgrzewania jedzenia (tzw. plata), które pozwalają utrzymać ciepło posiłków bez konieczności gotowania.
3. Sąsiad goj, tzw. “goj szabatowy”
Czasami religijni Żydzi mogą skorzystać z pomocy osoby, która nie jest Żydem (tzw. Shabes goy). W dawnych czasach nieżydowscy sąsiedzi często byli proszeni o wykonanie prostych czynności, takich jak zapalenie światła lub ogrzanie domu. Jednak taka pomoc nie może być wyraźnie zlecona, ponieważ naruszałoby to zasady szabatu. Shabes goy musi się sam domyśleć co ma zrobić.
4. Specjalne urządzenia “szabatowe”
Niektóre urządzenia są zaprojektowane w taki sposób, aby nie łamać zakazów szabatowych:
• Windy szabatowe: W budynkach z dużą liczbą pięter (jak w Tel Awiwie czy Nowym Jorku) stosuje się windy, które automatycznie zatrzymują się na każdym piętrze w trakcie szabatu. Dzięki temu nie trzeba naciskać przycisków.
• Włączniki i sprzęty kuchenne: Niektóre lodówki i kuchenki mają tryb szabatowy, który zapobiega automatycznym funkcjom, jak zapalanie światła po otwarciu drzwi lodówki.
5. Podwójne przygotowanie posiłków (Eruw tawszilin)
Jeśli święto przypada bezpośrednio przed szabatem, stosuje się specjalne przygotowanie żywności zwane eruw tawszilin. Pozwala ono przygotować jedzenie na szabat jeszcze w dniu święta, co byłoby normalnie zabronione.
6. Zasady dotyczące granic (Tchum szabat)
W szabat nie wolno podróżować poza określoną odległość od swojego miejsca zamieszkania (ok. 2 tys. łokci, czyli mniej więcej 1 km). Eruw tchumin umożliwia zwiększenie tego dystansu w określonych sytuacjach, dodając dodatkowe 2000 łokci.
Aby ustanowić eruw tchumin, trzeba symbolicznie „przenieść” swój punkt zamieszkania, umieszczając przed rozpoczęciem szabatu w wybranym miejscu (zwykle w odległości do 2000 łokci od domu) jedzenie – najczęściej dwie porcje chleba lub innego posiłku. W ten sposób tworzy się dodatkowy punkt zamieszkania na czas szabatu, co pozwala poruszać się na kolejne 2000 łokci od tego miejsca. Eruw tchumin jest praktykowany w sytuacjach, gdy ktoś chce odwiedzić bliskich, którzy mieszkają poza podstawowym tchumem, lub uczestniczyć w ważnych wydarzeniach.
7. Planowanie i przygotowania przed szabatem
Wielu religijnych Żydów poświęca czas przed rozpoczęciem szabatu na przygotowanie wszystkiego, co może być potrzebne, np. posiłków, ubrania czy przedmiotów, które będą wykorzystywane podczas dnia odpoczynku. Dzięki temu mogą uniknąć sytuacji, które wymagałyby pracy w szabat.
8. Automatyczne procesy (np. nagrywanie programów)
Zgodnie z halachą, oglądanie telewizji czy słuchanie radia w szabat jest zabronione. Jednak niektórzy ustawiają urządzenia tak, aby nagrywały programy i pozwalały na ich obejrzenie po szabacie, bez naruszenia zakazów.
Obchodzenie zakazów szabatowych opiera się na tradycji, skrupulatnym planowaniu i dopuszczalnych innowacjach technologicznych, które pozwalają wiernym na przestrzeganie przepisów bez znacznego ograniczania komfortu życia codziennego.
Anna Szczypińska, 07.12.2024r.