Chanuka, nazywana również Świętem Świateł, jest jednym z najważniejszych i najradośniejszych świąt żydowskich. Trwa osiem dni i jest świętem ruchomym, co znaczy, że rozpoczyna się według kalendarza żydowskiego.
Jego początek wypada 25 dnia miesiąca kislew, czyli w tym roku 18 grudnia o zachodzie słońca. Święto upamiętnia cud, który wydarzył się w Świątyni Jerozolimskiej, w trakcie powstania żydowskiego skierowanego przeciw hellenistycznej dynastii Seleucydów.
Aby zrozumieć przyczyny ustanowienia tego święta musimy zajrzeć w czasy starożytności. W IV wieku przed Chrystusem greckie wojska Aleksandra Macedońskiego zajęły imperium perskie, w skład którego wówczas wchodziła również Judea.
Po śmierci Aleksandra, na podbitych przez niego terenach powstało kilka państw rządzonych przez jego byłych dowódców. W państwach tych, zwłaszcza wśród elit, szerzyła się kultura i religia grecka. Podobnie było wśród Żydów. Coraz liczniejsi mieszkańcy miast mówili na co dzień po grecku, chodzili do gimnazjonów i akceptowali obecność posągów i świątyń pogańskich.
W połowie II wieku przed Chr., w czasie rządów Antiocha IV, doszło do złożenia ofiary Zeusowi na terenie Świątyni Jerozolimskiej. Część mieszkańców miasta zaakceptowała ten fakt, licząc że Antioch IV nada im przywileje samorządowe. Część zaczęła się burzyć, uważając że doszło do sprofanowania Świątyni. Aby wzmocnić stronnictwo greckie, król zakazał kultu Jahwe, a obrzezanie uznał za przestępstwo karane śmiercią.
W odpowiedzi gorliwi Żydzi wystąpili zbrojnie. Powstanie nazwane zostało Powstaniem Machabeuszy od imienia najwybitniejszego wodza powstańczego, Judy Makkabi. Po trzech latach walk powstańcy opanowali Świątynię Jerozolimską.
Aby móc przywrócić kult Jahwe, musieli najpierw ją oczyścić. Rytuał oczyszczenia trwał osiem dni. Cały ten czas powinny się palić lampy olejne napełniane specjalnym, pobłogosławionym olejem. Tymczasem znaleziono zapas takiego oleju , jedynie na jeden dzień. Wtedy nastąpił cud. Lampy raz napełnione olejem płonęły aż do końca rytuału oczyszczenia Świątyni.
Na pamiątkę tego cudownego wydarzenia w czasie Chanuki zapala się kolejno osiem świec. Codziennie jedną więcej. Ponieważ zwyczaj nie pozwala zapalać jednej świecy chanukowej od drugiej, to w specjalnym świeczniku chanukowym, jest też miejsce na dziewiątą świecę. Nazywa się ona „szamasz” czyli służka i od niej zapala się knoty kolejnych świątecznych świeczek.
Co ważne, „chanukowy cud” należy ogłaszać całemu światu. Stąd świecznik powinien być tak ustawiony, aby był widoczny przez wiele osób, na przykład przy wejściu do domu lub w oknie od strony ulicy.
Poza rytuałami religijnymi, Chanuka wiąże się też z obdarowywaniem dzieci prezentami. W czasie świąt spożywa się także charakterystyczne przysmaki. Najpopularniejszymi z nich są słodkie sufganijot, czyli pączki nadziewane różnorodnymi konfiturami i oryginalnie ozdabiane.
Chanukija pod Ścianą Płaczu
Tradycyjną potrawą chanukową są też placki ziemniaczane, letkes. Obie te potrawy łączy smażenie na głębokim tłuszczu (oleju), co oczywiście kojarzyć się nam powinno z olejem, który w cudowny sposób palił się osiem dni w świątynnych lampach.
Stanisław Szuro, 07.12.2023r.
