Na wschód od Starego Miasta w Jerozolimie wznosi się Góra Oliwna. Na jej szczycie przyciąga uwagę wysoka, wąska dzwonnica zwana powszechnie „świecą prawosławną”. Znajduje się ona na terenie rosyjskiego klasztoru prawosławnego pod wezwaniem Wniebowstąpienia Pańskiego.
Dzwonnica cerkwi Wniebowstąpienia Pańskiego
Dzwonnica cerkwi Wniebowstąpienia Pańskiego na tle zabudowy Góry Oliwnej
Cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego w Jerozolimie
Tradycja chrześcijańska jednoznacznie wiąże Wniebowstąpienie Zmartwychwstałego Chrystusa ze szczytem Góry Oliwnej. Już w IV wieku powstało tu sanktuarium upamiętniające to wydarzenie biblijne. Było ono wielokrotnie burzone i odbudowywane. Dziś na jego miejscu znajduje się meczet.
W XIX stuleciu wiele wspólnot religijnych nabywało tereny na niezabudowanych zboczach Góry Oliwnej. Tak również uczyniła Rosyjska Misja Prawosławna w Jerozolimie. Kierowana była ona wówczas przez archimandrytę Antonina Kapustina. Ten wybitnie uzdolniony mnich już wcześniej prowadził studia biblijne i prowadził poszukiwania archeologiczne. Przez pewien czas pracował w Atenach i Konstantynopolu. Dzięki jego kontaktom i zdolnościom dyplomatycznym Rosyjska Cerkiew Prawosławna otrzymała od Turków zgodę na kilka inwestycji w Jerozolimie, w tym na budowę cerkwi na szczycie Góry Oliwnej.
Teren pod budowę cerkwi Wniebowstąpienia Pańskiego zakupili Rosjanie w 1870 r. Następnie przeprowadzili na nim badania archeologiczne i trzy lata później zaczęli budowę. Niestety prace budowlane szybko wstrzymano ze względu na narastający konflikt rosyjsko-turecki na Bałkanach, który zaowocował wojną w latach 1877-1878.
Być może właśnie z tego powodu Antonin zlecił opracowanie projektu nowej świątyni włoskim architektom: Antoniemu Landodrochiemu i Giovanni Battiście Bizelliemu. Ostatecznie budowę ukończono w 1885 r., a rok później nastąpiła uroczysta konsekracja cerkwi.
Ikonostas
Wnętrze kopuły
Wnętrze cerkwi
Cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego wybudowana jest na planie krzyża równoramiennego. Na skrzyżowaniu naw mieści się centralnie umieszczona kopuła w bębnie której umieszczono liczne okna oświetlające wnętrze.
Prezbiterium oddzielone jest od przeznaczonych dla wiernych naw, niskim ikonostasem wykonanym z białego kamienia sprowadzonego z półwyspu Atos.
W podłogę wmurowano płyty pochodzące z istniejącego tu kiedyś kościoła z V wieku.
Ściany i kopuły świątyni pokryte są pięknymi, jasnymi malowidłami wykonanymi po II wojnie światowej przez rosyjską mniszkę, Taisę Karcową.
Na zewnętrznej ścianie cerkwi, pod płytkim zadaszeniem znajduje się najcenniejsza relikwia. Skała, na której zgodnie z tradycją, stała Matka Boża w czasie Wniebowstąpienia Zmartwychwstałego Chrystusa.
Obok cerkwi znajduje się niewielka kaplica poświęcona św. Janowi Chrzcicielowi. Stoi ono w miejscu takiej samej kaplicy wybudowanej w V wieku, w której miano wówczas przechowywać relikwie głowy świętego Jana.
Kaplica św. Jana
Wnętrze kaplicy św. Jana
Ogród oliwny mniszek
Przy cerkwi stoi również wspomniana na wstępie dzwonnica. Zaprojektowana podobno przez samego archimandrytę Antonina, wznosi się na wysokość 64 metrów. W 1885 r. zawisł na niej dzwon ufundowany przez rosyjskiego kupca Aleksandra Riazancewa. Było to wielkie wydarzenie dla chrześcijan w Jerozolimie. Od czasu bowiem zdobycia miasta w 1187 r. przez muzułmańskie wojska, dowodzone przez Saladyna, obowiązywał zakaz używania dzwonów przez chrześcijan, a za jego złamanie zagrażała kara śmierci.
W związku z licznym napływem pielgrzymów rosyjskich do Jerozolimy, archimandryta Antonin zapoczątkował budowę domu pielgrzyma przy cerkwi Wniebowstąpienia. W 1905 r. powstała tu wspólnota mniszek prawosławnych. Rozwijała się ona bardzo prężnie i po dziesięciu latach liczyła już 100 zakonnic.
Działalność klasztorna została przerwana przez I wojnę światową. Budynki zakonne zostały zajęte przez armię turecką, a mniszki zmuszono do emigracji do Aleksandrii, a więc na obszary kontrolowane przez Anglików.
Po zakończeniu wojny mniszki powróciły. Ponieważ rewolucja w Rosji doprowadziła do likwidacji Rosyjskiej Misji Prawosławnej, to początkowo trafiły pod jurysdykcję prawosławnego patriarchy Jerozolimy. Dopiero w 1924 roku weszły w struktury Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego poza granicami Rosji. Dziś zgromadzenie liczy ponad czterdzieści sióstr, które wywodzą się z rodzin rosyjskich rozproszonych po całym świecie.
Stanisław Szuro, 09.05.2024r.