Stare Miasto w Jerozolimie otoczone jest murami obronnymi. Zostały one wybudowane przez Turków w XVI stuleciu, w dużej mierze w miejscu wcześniejszych fortyfikacji, nieistniejących wówczas od ponad dwóch wieków. W murach znajduje się osiem bram. Najstarsza z nich, nazywana Złotą Bramą jest od dawna nieużywana i zamurowana. Pomimo tego cieszy się powszechną uwagą.
Złota Brama znajduje się po wschodniej stronie Starego Miasta w linii murów, ciągnących się tu wzdłuż Doliny Cedronu. Szesnastowieczne fortyfikacje stoją tu na fundamentach o wiele wcześniejszych, zbudowanych jeszcze w okresie starożytności.
W tym samym miejscu co dzisiaj znajdowała się brama już ponad dwa tysiące lat temu. Pozostały po niej fragmenty pochodzące z czasów Heroda Wielkiego i leżące poniżej poziomu dzisiejszej konstrukcji.
Starożytna brama otwierała się bezpośrednio na teren Świątyni Jerozolimskiej. Zaraz za nią znajdowały się schody, liczące 12 stopni, prowadzące na platformę, na której od tej strony rozciągał się świątynny dziedziniec kobiet. Otoczony był krużgankami do których wchodziło się kolejną bramą, nazywaną „Piękną”. To właśnie od zniekształcenia jej greckiej nazwy: „Horaia”, wzięła się podobno łacińska nazwa „Aurea” (Złota), która następnie została przeniesiona na nazwę niedalekiej bramy w murach miejskich.
Po zburzeniu przez Rzymian Świątyni w 70 r., brama była rzadko używana, a w 135 r. po klęsce kolejnego antyrzymskiego powstania została zburzona, tak jak całe ówczesne fortyfikacje miejskie. Brama została zbudowana na nowo, na dawnym miejscu prawdopodobnie w czasach panowania cesarza bizantyjskiego Justyniana I (527-565) albo jak podają niektórzy badacze w czasach panowania kalifa al-Malika (685-705).
Świątynia Jerozolimska po przebudowie przez Heroda.
Widok od strony Doliny Cedronu (rekonstrukcja).
Złota Brama uzyskała formę prostokątnej baszty. Ponieważ była to brama podwójna, to zarówno od strony zewnętrznej jak i wewnętrznej miała po dwa otwory, szerokie na 3,9 m każdy i zamykane wierzejami. Ich fasady były ozdobione fryzem z motywami roślinnymi. Wewnątrz baszty bramnej znajdowało się pomieszczenie o długości 20,37 m. i szerokości 10,5 m. Zostało ono podzielone na dwa ciągi komunikacyjne przy pomocy dwóch kolumn i przykryte sklepieniem o sześciu kopułach.
Otwarta brama prowadząca w stronę znajdujących się na dawnym Wzgórzu Świątynnym meczetów: Kopuły Skały i Al-Aksa nie cieszyła się dużą popularnością wśród muzułmanów. Większość pielgrzymów bowiem podążając do meczetów, wchodziła do nich od strony miasta. Dlatego po zniszczeniach spowodowanych trzęsieniem ziemi w 810 r., brama została na stałe zamknięta.
Uruchomili ją dopiero chrześcijańscy krzyżowcy w 1102 r. Jednak otwierano ją tylko dwa razy w roku. Raz czasie Palmowej Niedzieli, a drugi raz w czasie święta Podwyższenia Krzyża. Wiązało się to bowiem jedynie z przejściem przez nią uroczystych procesji, związanych z tymi świętami.
Po zajęciu Jerozolimy przez muzułmańską armię Saladyna w 1187 r. Złota Brama został znowu zamknięta na stałe. Stan ten wykorzystało bractwo sufickie, czyli grupa mistyków islamskich. Zajęli oni basztę bramną, tworząc w jej wnętrzu meczet. Z tego powodu baszta Złotej Bramy nie została zburzona na początku XIII wieku, gdy podjęto decyzję o rozebraniu murów miejskich, czyniąc z Jerozolimy miasto otwarte. Wtedy też sufi zamurowali otwory bramy od strony Doliny Cedronu, pozostawiając wejście do meczetu od strony zachodniej.
Gdy w XVI wieku Turcy po raz kolejny budowali mury obronne wokół miasta, to włączyli do nich basztę z dawną bramą. Bractwo sufickie przestało opiekować się meczetem Złotej Bramy prawdopodobnie w XVIII stuleciu. Wtedy też opiekę nad nim przejął Waqf, muzułmańska fundacja utrzymująca sanktuarium „Czcigodnego Dziedzińca” i znajdujące się na nim meczety: Kopuły Skały i Al-Aksa.
Od 2003 r. fundacja ta pragnie rozbudować meczet i jest w sporze z izraelskimi konserwatorami zabytków, którzy nie chcą do tego dopuścić, by nie zaniknęła historyczna wartość obiektu.
Rekonstrukcja bramy z czasów Heroda
Złota Brama od strony Czcigodnego Dziedzińca
Złota Brama od strony Doliny Cedronu
Brama pozostaje od wieków zamurowana. Od strony Doliny Cedronu znajduje się przed nią, przylegający do murów miejskich cmentarz muzułmański. Przez lata jednak zaczęto wiązać z tą budowlą wydarzenia związane z Sądem Ostatecznym.
Według przekonań muzułmańskich, Sąd odbędzie się przy meczecie Kopuły Skały, a następnie dusze przez Złotą Bramę skierują się do raju. Za bramą będzie się znajdował most nad otchłaniami piekielnymi, przez który do raju uda się przejść tylko duszom sprawiedliwych. Stąd pojawiły się kolejna nazwa bramy – Brama Rajska.
Inna legenda mówi, że tą bramą na dawny Plac Świątynny wjedzie Mesjasz. Dlatego też została zamurowana i osłonięta cmentarzem, by zapobiec wjazdowi fałszywych proroków.
To właśnie legendy przyciągają uwagę turystów do Złotej Bramy. Dlatego też wielu z nich lepiej ją pamięta, niż te które pozostają otwarte.
Stanisław Szuro, 05.04.2024r.